Trong những năm 1920, các nhà khảo cổ học đã phát hiện ra nhiều bức tượng vỡ của nữ pharaoh Hatshepsut – một trong số ít các nữ lãnh đạo trong nền văn minh Ai Cập cổ đại, tại nghĩa địa Deir el-Bahari gần Luxor, Ai Cập. Gần một thế kỷ qua, các nhà nghiên cứu vẫn tin rằng những bức tượng này bị tiêu hủy bởi Thutmose III, con trai kế vị và cũng là con riêng của Hatshepsut, nhằm thực hiện một chiến dịch bôi nhọ sau khi bà qua đời.
Tuy nhiên, một nghiên cứu mới được công bố trên tạp chí Antiquity của Jun Yi Wong, một nhà nghiên cứu về Ai Cập học tại Đại học Toronto, đã đưa ra một cách nhìn khác về sự việc này. Theo đó, những bức tượng bị vỡ của Hatshepsut có thể không phải là dấu hiệu của sự thiếu tôn trọng hay không hài lòng với triều đại của bà, mà là một phần trong truyền thống của thời đại đó.
Wong đã chỉ ra rằng mặc dù hình ảnh “gương mặt vỡ vụn” của Hatshepsut đã trở thành hình ảnh nổi bật trong nhận thức của công chúng, nhưng thực tế không phải tất cả các bức tượng của bà đều bị hủy hoại như vậy. Nhiều bức tượng vẫn còn tồn tại trong tình trạng tốt, với những khuôn mặt gần như nguyên vẹn. Những bức tượng khác có thể bị phá vỡ là do thực hành “giải hoạt” – một phong tục truyền thống.
Hatshepsut lên nắm quyền khoảng năm 1479 trước Công Nguyên, trong thời kỳ triều đại thứ 18 của Ai Cập. Bà là vợ của Thutmose II, cũng là anh cùng mẹ khác cha của bà. Khi Thutmose II qua đời, ngai vàng được chuyển cho một người con trai mà ông có với người phụ nữ khác, đó là Thutmose III. Tuy nhiên, khi đó Thutmose III còn quá nhỏ, Hatshepsut đã phải thực hiện quyền lực thay cho con. Mặc dù phong tục cổ đại cấm phụ nữ mang danh pharaoh, nhưng vào năm 1473 trước Công Nguyên, Hatshepsut đã tự xưng danh pharaoh và lãnh đạo Ai Cập trong suốt 22 năm. Những hình ảnh của bà thường kết hợp giữa những đặc điểm nam tính và nữ tính; thậm chí có một số bức tượng còn miêu tả bà với bộ trang phục trọn vẹn và râu.
/https://tf-cmsv2-smithsonianmag-media.s3.amazonaws.com/accounts/headshot/Sonja_headshot.png)
Khi Hatshepsut qua đời, có lẽ do nguyên nhân tự nhiên, triều đại của Thutmose III chính thức bắt đầu và ông đã trị vì trong 33 năm tiếp theo. Cuối đời, nhà vua đã ra lệnh xóa bỏ di sản của Hatshepsut: Những bức tượng của bà bị phá hủy và tên của bà bị gạch khỏi danh sách các vị vua chính thức của Ai Cập.
Các nhà khảo cổ học thời kỳ đầu cho rằng đây là một hành động được thúc đẩy bởi lòng thù hận và sự trả thù; họ luôn có quan điểm rằng bà nhất định phải là một “mẹ kế ác độc” đối với Thutmose III. Họ cho rằng những bức tượng đã bị phá hủy “trong cơn thịnh nộ”.
/https://tf-cmsv2-smithsonianmag-media.s3.amazonaws.com/filer_public/e8/02/e802e655-800d-4310-bdf1-7a1a76a0665c/a_small_kneeling_statue_of_hatshepsut_mma_2331_with_its_face_fully_intact-_616mm_h__325m.jpeg)
Nhưng khi xem xét lại tài liệu lưu trữ từ những cuộc khai quật vào những năm 1920, bao gồm cả những ghi chú chưa công bố, Wong phát hiện ra rằng mức độ thiệt hại không chỉ xảy ra trong triều đại của Thutmose III. Có thể phân chia thiệt hại thành các giai đoạn khác nhau: Một phần là do Thutmose III gây ra, nhưng một phần khác là do những người sau này muốn thu hồi nguyên liệu từ các bức tượng.
“Khi loại bỏ tất cả các thiệt hại sau này, chúng ta thấy rằng sự phá hủy do Thutmose III gây ra là có giới hạn và rất có mục đích – các bức tượng bị phá vỡ tại các điểm yếu nhất định, đúng như những gì được mô tả trong thực hành ‘giải hoạt’ của các bức tượng Ai Cập,” Wong cho biết. “Điều này thực sự gây ngạc nhiên, bởi vì thay vì bị thúc đẩy bởi thù hận và ác cảm (như trước đó đã được cho là), việc phá hủy các bức tượng của Hatshepsut dường như là do lý do thực dụng và nghi lễ.”
/https://tf-cmsv2-smithsonianmag-media.s3.amazonaws.com/filer_public/78/41/7841b49c-bfd3-4bb9-82fb-4839acbb99e3/eaa-17569.jpeg)
Thực hành “giải hoạt” được cho là phổ biến trong văn hóa cổ đại Ai Cập. Theo lời Wong, người Ai Cập cổ đại tin rằng các bức tượng hoàng gia là “các thực thể quyền năng và có thể còn sống.” Do đó, họ đã chặt đứt các bức tượng tại các điểm yếu, như cổ, eo và đầu gối, nhằm “ph trung hòa sức mạnh vốn có của các bức tượng”.
Vì vậy, mặc dù Thutmose III có thể đã thực hiện hành động giải hoạt đối với các bức tượng của Hatshepsut để làm suy yếu quyền lực của bà sau khi chết – nhằm xóa bỏ dấu ấn mà triều đại của bà đã để lại trong di sản của ông – nhưng có thể ông không làm điều đó chỉ vì cơn thịnh nộ.
/https://tf-cmsv2-smithsonianmag-media.s3.amazonaws.com/filer_public/24/ff/24ff76f4-b311-4545-a3f8-f607481998a5/thutmosis_iii-2.jpg)
“Khác với các nhà lãnh đạo khác, Hatshepsut thực sự đã phải trải qua một chương trình bức hại, và ý nghĩa chính trị rộng lớn hơn của nó không thể bị đánh giá thấp,” Wong nói. “Tuy nhiên, vẫn có thể có một hiểu biết tinh tế hơn về các hành động của Thutmose III, có thể được thúc đẩy bởi nhu cầu nghi lễ hơn là thù hận đơn thuần.”
Nguồn tham khảo: https://www.smithsonianmag.com/smar...-egyptian-female-pharaoh-destroyed-180986883/
Tuy nhiên, một nghiên cứu mới được công bố trên tạp chí Antiquity của Jun Yi Wong, một nhà nghiên cứu về Ai Cập học tại Đại học Toronto, đã đưa ra một cách nhìn khác về sự việc này. Theo đó, những bức tượng bị vỡ của Hatshepsut có thể không phải là dấu hiệu của sự thiếu tôn trọng hay không hài lòng với triều đại của bà, mà là một phần trong truyền thống của thời đại đó.
Wong đã chỉ ra rằng mặc dù hình ảnh “gương mặt vỡ vụn” của Hatshepsut đã trở thành hình ảnh nổi bật trong nhận thức của công chúng, nhưng thực tế không phải tất cả các bức tượng của bà đều bị hủy hoại như vậy. Nhiều bức tượng vẫn còn tồn tại trong tình trạng tốt, với những khuôn mặt gần như nguyên vẹn. Những bức tượng khác có thể bị phá vỡ là do thực hành “giải hoạt” – một phong tục truyền thống.
Hatshepsut lên nắm quyền khoảng năm 1479 trước Công Nguyên, trong thời kỳ triều đại thứ 18 của Ai Cập. Bà là vợ của Thutmose II, cũng là anh cùng mẹ khác cha của bà. Khi Thutmose II qua đời, ngai vàng được chuyển cho một người con trai mà ông có với người phụ nữ khác, đó là Thutmose III. Tuy nhiên, khi đó Thutmose III còn quá nhỏ, Hatshepsut đã phải thực hiện quyền lực thay cho con. Mặc dù phong tục cổ đại cấm phụ nữ mang danh pharaoh, nhưng vào năm 1473 trước Công Nguyên, Hatshepsut đã tự xưng danh pharaoh và lãnh đạo Ai Cập trong suốt 22 năm. Những hình ảnh của bà thường kết hợp giữa những đặc điểm nam tính và nữ tính; thậm chí có một số bức tượng còn miêu tả bà với bộ trang phục trọn vẹn và râu.
Khi Hatshepsut qua đời, có lẽ do nguyên nhân tự nhiên, triều đại của Thutmose III chính thức bắt đầu và ông đã trị vì trong 33 năm tiếp theo. Cuối đời, nhà vua đã ra lệnh xóa bỏ di sản của Hatshepsut: Những bức tượng của bà bị phá hủy và tên của bà bị gạch khỏi danh sách các vị vua chính thức của Ai Cập.
Các nhà khảo cổ học thời kỳ đầu cho rằng đây là một hành động được thúc đẩy bởi lòng thù hận và sự trả thù; họ luôn có quan điểm rằng bà nhất định phải là một “mẹ kế ác độc” đối với Thutmose III. Họ cho rằng những bức tượng đã bị phá hủy “trong cơn thịnh nộ”.
Nhưng khi xem xét lại tài liệu lưu trữ từ những cuộc khai quật vào những năm 1920, bao gồm cả những ghi chú chưa công bố, Wong phát hiện ra rằng mức độ thiệt hại không chỉ xảy ra trong triều đại của Thutmose III. Có thể phân chia thiệt hại thành các giai đoạn khác nhau: Một phần là do Thutmose III gây ra, nhưng một phần khác là do những người sau này muốn thu hồi nguyên liệu từ các bức tượng.
“Khi loại bỏ tất cả các thiệt hại sau này, chúng ta thấy rằng sự phá hủy do Thutmose III gây ra là có giới hạn và rất có mục đích – các bức tượng bị phá vỡ tại các điểm yếu nhất định, đúng như những gì được mô tả trong thực hành ‘giải hoạt’ của các bức tượng Ai Cập,” Wong cho biết. “Điều này thực sự gây ngạc nhiên, bởi vì thay vì bị thúc đẩy bởi thù hận và ác cảm (như trước đó đã được cho là), việc phá hủy các bức tượng của Hatshepsut dường như là do lý do thực dụng và nghi lễ.”
Thực hành “giải hoạt” được cho là phổ biến trong văn hóa cổ đại Ai Cập. Theo lời Wong, người Ai Cập cổ đại tin rằng các bức tượng hoàng gia là “các thực thể quyền năng và có thể còn sống.” Do đó, họ đã chặt đứt các bức tượng tại các điểm yếu, như cổ, eo và đầu gối, nhằm “ph trung hòa sức mạnh vốn có của các bức tượng”.
Vì vậy, mặc dù Thutmose III có thể đã thực hiện hành động giải hoạt đối với các bức tượng của Hatshepsut để làm suy yếu quyền lực của bà sau khi chết – nhằm xóa bỏ dấu ấn mà triều đại của bà đã để lại trong di sản của ông – nhưng có thể ông không làm điều đó chỉ vì cơn thịnh nộ.
“Khác với các nhà lãnh đạo khác, Hatshepsut thực sự đã phải trải qua một chương trình bức hại, và ý nghĩa chính trị rộng lớn hơn của nó không thể bị đánh giá thấp,” Wong nói. “Tuy nhiên, vẫn có thể có một hiểu biết tinh tế hơn về các hành động của Thutmose III, có thể được thúc đẩy bởi nhu cầu nghi lễ hơn là thù hận đơn thuần.”
Nguồn tham khảo: https://www.smithsonianmag.com/smar...-egyptian-female-pharaoh-destroyed-180986883/
