Đập đã từ lâu trở thành một trong những công cụ tuyệt vời nhất của nhân loại trong việc kiểm soát nguồn nước của thế giới. Những con đập đầu tiên, được xây dựng ở vùng đất Mesopotamia cổ đại, được sử dụng cho nhiều mục đích tương tự như ngày nay: tưới tiêu và kiểm soát lũ lụt (dù vài thế kỷ sau, chúng ta còn sử dụng chúng để sản xuất năng lượng thủy điện). Nhưng khi kỷ nguyên của những con đập lớn chính thức bắt đầu vào thế kỷ 19 và 20, chúng ta cũng dần thấy được những hậu quả không ngờ đến từ những công trình này. Những con đập đã làm xáo trộn nghiêm trọng các hệ sinh thái tự nhiên, tác động tiêu cực đến chất lượng nước và làm gia tăng xói mòn đất – và không chỉ có vậy, chúng còn thay đổi vị trí của các cực của Trái Đất.
Trong một nghiên cứu mới được công bố trên tạp chí Geophysical Research Letters, một nhóm khoa học gia tại Đại học Harvard đã chỉ ra rằng sự xây dựng ồ ạt các đập từ năm 1835 đến 2011 đã giữ lại quá nhiều nước đến mức khiến các cực của Trái Đất đã nhẹ nhàng dịch chuyển khỏi trục xoay của chúng. Bởi vì lớp ngoài cùng của Trái Đất nằm trên một lớp dung nham lỏng, nên việc phân bổ lại khối lượng trên bề mặt – dù là do băng hà trong thời kỳ băng giá hay việc giữ nước lại sau đập – đều có thể ảnh hưởng đến hướng của các cực trái đất. Các tác giả mô tả hiện tượng này như việc đánh một cục đất nặn vào quả bóng rổ và quay nó. Để duy trì động lực, quả bóng có cục đất sẽ dịch chuyển một chút về phía xích đạo, điều này cuối cùng ảnh hưởng đến các cực theo một quá trình được gọi là "di chuyển cực thật".
May mắn thay, Trái Đất không phải chịu số phận giống như hành tinh Uranus, mãi mãi quay một bên. Hai thế kỷ xây dựng đập cuồng nhiệt (khoảng 7.000 đập tổng cộng) chỉ khiến các cực dịch chuyển khoảng 1 mét và gây ra một sự sụt giảm 2,1 cm (0,83 inch) trong mực nước biển toàn cầu.
"Việc chúng ta giữ nước lại sau đập không chỉ làm giảm lượng nước trong đại dương, dẫn đến mực nước biển toàn cầu giảm, mà còn phân bố khối lượng theo một cách khác khắp nơi trên thế giới," sinh viên tốt nghiệp Đại học Harvard, Natasha Valencic, tác giả chính của nghiên cứu, đã phát biểu trong một thông cáo báo chí. "Chúng ta sẽ không rơi vào một thời kỳ băng hà mới, bởi vì các cực chỉ dịch chuyển khoảng 1 mét, nhưng điều đó có ảnh hưởng đến mực nước biển."
Thú vị thay, sự di chuyển của các cực cũng tương ứng với lịch sử công nghiệp hóa. Từ năm 1835 đến 1954, phần lớn các đập được xây dựng ở Bắc Mỹ và châu Âu, làm cho Bắc Cực dịch chuyển 20 cm về phía kinh độ 103 độ Đông. Khi Đông Phi và châu Á bắt đầu xây dựng đập trong nửa sau của thế kỷ 20, các cực lại một lần nữa dịch chuyển – lần này là 56 cm về phía kinh độ 117 độ Tây, theo các tác giả.
Một ví dụ nổi bật về tác động khổng lồ của các đập có thể thấy rõ qua phân tích ảnh hưởng của Đập Tam Hiệp của Trung Quốc, đập lớn nhất thế giới. Năm 2005, nhà khoa học NASA Benjamin Fong Chao đã chứng minh rằng khi đầy, đập khổng lồ này đã làm chậm quá trình quay của Trái Đất khoảng 0,06 micro giây, tương đương với 60 tỷ giây.
Tuy nhiên, các đập không phải là tác động duy nhất của con người lên việc định hướng các cực của Trái Đất. Một nghiên cứu năm 2023 đã phân tích tác động của việc bơm nước ngầm từ các hồ chứa, và ước tính rằng trong khoảng thời gian từ 1993 đến 2010, lượng nước bị mất ròng vào khoảng 2 triệu tấn, gây ra một sự dịch chuyển khoảng 4,36 cm mỗi năm.
Nhân loại tiếp tục tác động lên hành tinh của chúng ta theo nhiều cách phức tạp. Hy vọng rằng, càng hiểu rõ về những tác động này, chúng ta sẽ càng có khả năng giảm thiểu bất kỳ tác động tiêu cực nào mà chúng mang lại.
Nguồn tham khảo: https://www.popularmechanics.com/science/environment/a65374656/dams-pole-movement/
Trong một nghiên cứu mới được công bố trên tạp chí Geophysical Research Letters, một nhóm khoa học gia tại Đại học Harvard đã chỉ ra rằng sự xây dựng ồ ạt các đập từ năm 1835 đến 2011 đã giữ lại quá nhiều nước đến mức khiến các cực của Trái Đất đã nhẹ nhàng dịch chuyển khỏi trục xoay của chúng. Bởi vì lớp ngoài cùng của Trái Đất nằm trên một lớp dung nham lỏng, nên việc phân bổ lại khối lượng trên bề mặt – dù là do băng hà trong thời kỳ băng giá hay việc giữ nước lại sau đập – đều có thể ảnh hưởng đến hướng của các cực trái đất. Các tác giả mô tả hiện tượng này như việc đánh một cục đất nặn vào quả bóng rổ và quay nó. Để duy trì động lực, quả bóng có cục đất sẽ dịch chuyển một chút về phía xích đạo, điều này cuối cùng ảnh hưởng đến các cực theo một quá trình được gọi là "di chuyển cực thật".
May mắn thay, Trái Đất không phải chịu số phận giống như hành tinh Uranus, mãi mãi quay một bên. Hai thế kỷ xây dựng đập cuồng nhiệt (khoảng 7.000 đập tổng cộng) chỉ khiến các cực dịch chuyển khoảng 1 mét và gây ra một sự sụt giảm 2,1 cm (0,83 inch) trong mực nước biển toàn cầu.
"Việc chúng ta giữ nước lại sau đập không chỉ làm giảm lượng nước trong đại dương, dẫn đến mực nước biển toàn cầu giảm, mà còn phân bố khối lượng theo một cách khác khắp nơi trên thế giới," sinh viên tốt nghiệp Đại học Harvard, Natasha Valencic, tác giả chính của nghiên cứu, đã phát biểu trong một thông cáo báo chí. "Chúng ta sẽ không rơi vào một thời kỳ băng hà mới, bởi vì các cực chỉ dịch chuyển khoảng 1 mét, nhưng điều đó có ảnh hưởng đến mực nước biển."
Thú vị thay, sự di chuyển của các cực cũng tương ứng với lịch sử công nghiệp hóa. Từ năm 1835 đến 1954, phần lớn các đập được xây dựng ở Bắc Mỹ và châu Âu, làm cho Bắc Cực dịch chuyển 20 cm về phía kinh độ 103 độ Đông. Khi Đông Phi và châu Á bắt đầu xây dựng đập trong nửa sau của thế kỷ 20, các cực lại một lần nữa dịch chuyển – lần này là 56 cm về phía kinh độ 117 độ Tây, theo các tác giả.
Một ví dụ nổi bật về tác động khổng lồ của các đập có thể thấy rõ qua phân tích ảnh hưởng của Đập Tam Hiệp của Trung Quốc, đập lớn nhất thế giới. Năm 2005, nhà khoa học NASA Benjamin Fong Chao đã chứng minh rằng khi đầy, đập khổng lồ này đã làm chậm quá trình quay của Trái Đất khoảng 0,06 micro giây, tương đương với 60 tỷ giây.
Tuy nhiên, các đập không phải là tác động duy nhất của con người lên việc định hướng các cực của Trái Đất. Một nghiên cứu năm 2023 đã phân tích tác động của việc bơm nước ngầm từ các hồ chứa, và ước tính rằng trong khoảng thời gian từ 1993 đến 2010, lượng nước bị mất ròng vào khoảng 2 triệu tấn, gây ra một sự dịch chuyển khoảng 4,36 cm mỗi năm.
Nhân loại tiếp tục tác động lên hành tinh của chúng ta theo nhiều cách phức tạp. Hy vọng rằng, càng hiểu rõ về những tác động này, chúng ta sẽ càng có khả năng giảm thiểu bất kỳ tác động tiêu cực nào mà chúng mang lại.
Nguồn tham khảo: https://www.popularmechanics.com/science/environment/a65374656/dams-pole-movement/
