Trong thời đại mà trí tuệ nhân tạo (AI) đang phát triển vượt bậc, câu hỏi “Tại sao chúng ta vẫn cần học?” dường như ngày càng phổ biến, đặc biệt từ những học sinh đang chứng kiến sự bùng nổ của công nghệ. Gần đây, ông Kuang – hiệu trưởng trường Trung học Cơ sở số 1 Vũ Hán (Trung Quốc)– đã thu hút hàng triệu lượt yêu thích trên mạng xã hội với câu trả lời đầy cảm hứng của mình về vấn đề này.
Trong một bài phát biểu, ông Kuang kể lại: “Khi tôi hào hứng yêu cầu giáo viên học cách sử dụng DeepSeek – một công cụ AI mới, học sinh của tôi đã hỏi trong lớp: ‘Thầy ơi, tại sao chúng em phải học? Sao phải nhớ nhiều thứ như vậy? Chẳng phải đã có AI rồi sao? Em chỉ cần hỏi nó là xong!’” Ông dừng lại, rồi nhấn mạnh: “Các em quên mất điều quan trọng nhất. Chính nhờ tích lũy kiến thức mà con người có thể phát triển tư duy độc lập. Điều làm nên giá trị của Đường Tăng không phải là kinh sách, mà là cách ông ấy học và áp dụng kinh sách ấy. Dù AI trong tương lai có đáng tin cậy đến đâu, tôi mong các em không đánh mất khả năng tư duy độc lập và cá tính riêng.”
Câu hỏi của học sinh thực sự đáng để suy ngẫm: “Tại sao chúng ta vẫn cần đọc sách, vẫn cần học trong thời đại AI?” Đặc biệt khi các công cụ như DeepSeek hay Manus – một ứng dụng AI khác đang gây chú ý – xuất hiện với tốc độ chóng mặt. Dù vẫn còn những tranh cãi, không ai có thể phủ nhận rằng AI đang thay đổi cách chúng ta tiếp cận tri thức.
Dữ liệu không phải là tri thức
Các bác sĩ ngạc nhiên trước kế hoạch điều trị do AI đề xuất, cảm thán rằng “bầu trời sắp sụp đổ”. Các biên tập viên bối rối khi không thể phân biệt bài viết do con người hay AI tạo ra. Sự giao thoa giữa con người và AI đã trở thành một chủ đề cần được thảo luận nghiêm túc. Nhưng như ông Kuang đã trích dẫn: “Điều làm nên Đường Tăng không phải là kinh sách, mà là cách học kinh sách” – ý tưởng này thực ra bắt nguồn từ một cuộc tranh luận trên chương trình Những Câu Nói Tuyệt Vời. Trong cuộc tranh luận với chủ đề “Bạn có ủng hộ việc chia sẻ toàn bộ kiến thức của nhân loại trong một giây không?”, diễn giả Zhan Qingyun đã dùng hình ảnh Đường Tăng để lập luận rằng: Kiến thức quan trọng, nhưng quá trình tiếp thu và vận dụng nó mới là điều cốt lõi. Dữ liệu có thể được chia sẻ tức thì, nhưng dữ liệu không phải là tri thức. Tri thức cần được trau dồi, thách thức và nâng cấp liên tục – điều mà chỉ con người mới làm được.
Hơn nữa, AI vẫn chưa hoàn hảo. Hiện tượng “ảo giác AI” – khi AI tạo ra thông tin sai lệch – vẫn là một vấn đề chưa được giải quyết. Kết quả từ AI cần con người kiểm chứng tính chính xác. Và ngay cả khi AI trở nên đáng tin cậy hơn, nó vẫn bị giới hạn bởi dữ liệu quá khứ. AI giỏi tổng hợp, phân tích và trình bày thông tin hiện có, nhưng khó có thể tự phá vỡ giới hạn để tạo ra tri thức mới. Nói cách khác, AI giống như một cuốn bách khoa toàn thư thông minh – dù rộng lớn đến đâu, nó vẫn có giới hạn. Trong khi đó, sự sáng tạo và khả năng khám phá của con người là vô tận.
Nếu việc học chỉ đơn thuần là ghi nhớ để làm bài kiểm tra, thì không ngạc nhiên khi học sinh nghĩ AI hiệu quả hơn. Nhưng học không phải là cuộc đua xem ai nhớ được nhiều hơn. Học là quá trình tư duy sâu sắc, rèn luyện khả năng đặt câu hỏi, phê phán và sáng tạo. Đó là cách chúng ta học cách giải quyết vấn đề, định hình giá trị bản thân và dám thách thức những gì đã biết – điều mà AI không thể thay thế.
Nhìn rộng hơn, học không chỉ là tích lũy kiến thức, mà còn là hiểu về cuộc sống và hoàn thiện nhân cách. Cả đời người là hành trình khám phá bản thân, phá vỡ giới hạn và tái tạo chính mình. Không có AI nào có thể cung cấp “phím tắt” cho hành trình đó. Chỉ có nỗ lực cá nhân mới có thể khắc nên một phiên bản tốt hơn của chúng ta.
Học sinh đặt câu hỏi “Tại sao phải học?” không chỉ vì sự tò mò trước AI, mà còn vì công nghệ này đang thách thức cách giáo dục truyền thống. Bài phát biểu của ông Kuang không chỉ dành cho học sinh, mà còn cho tất cả chúng ta trong thời đại thay đổi này. Nếu giáo dục chỉ tập trung vào việc nhồi nhét kiến thức và đo lường bằng điểm số, nó sẽ khó nuôi dưỡng được tư duy khám phá hay khả năng sáng tạo. Tương tự, nếu chúng ta chỉ coi việc học là công cụ để đạt lợi ích ngắn hạn, thì sự tiện lợi của AI sẽ dễ dàng lấn át.
Người thông minh biết dùng AI như một công cụ hỗ trợ và từ đó tạo ra giá trị mới, trong khi người lười biếng chỉ biết dựa dẫm vào nó. Đằng sau câu hỏi của học sinh còn là nỗi lo xã hội: Liệu kiến thức và kỹ năng hiện tại có đủ để thích nghi với một thế giới thay đổi nhanh chóng do AI mang lại? Không chỉ học sinh, mà tất cả chúng ta đều cần tìm câu trả lời cho chính mình: Làm sao để giữ vững sự tự tin giữa những bất định, đối mặt với AI bằng tâm thế nào, và sử dụng nó ra sao để không bị phụ thuộc?
Cuối cùng, học không phải để cạnh tranh với AI, mà để làm chủ nó – và quan trọng hơn, làm chủ chính mình.
Trong một bài phát biểu, ông Kuang kể lại: “Khi tôi hào hứng yêu cầu giáo viên học cách sử dụng DeepSeek – một công cụ AI mới, học sinh của tôi đã hỏi trong lớp: ‘Thầy ơi, tại sao chúng em phải học? Sao phải nhớ nhiều thứ như vậy? Chẳng phải đã có AI rồi sao? Em chỉ cần hỏi nó là xong!’” Ông dừng lại, rồi nhấn mạnh: “Các em quên mất điều quan trọng nhất. Chính nhờ tích lũy kiến thức mà con người có thể phát triển tư duy độc lập. Điều làm nên giá trị của Đường Tăng không phải là kinh sách, mà là cách ông ấy học và áp dụng kinh sách ấy. Dù AI trong tương lai có đáng tin cậy đến đâu, tôi mong các em không đánh mất khả năng tư duy độc lập và cá tính riêng.”
Câu hỏi của học sinh thực sự đáng để suy ngẫm: “Tại sao chúng ta vẫn cần đọc sách, vẫn cần học trong thời đại AI?” Đặc biệt khi các công cụ như DeepSeek hay Manus – một ứng dụng AI khác đang gây chú ý – xuất hiện với tốc độ chóng mặt. Dù vẫn còn những tranh cãi, không ai có thể phủ nhận rằng AI đang thay đổi cách chúng ta tiếp cận tri thức.
Dữ liệu không phải là tri thức
Các bác sĩ ngạc nhiên trước kế hoạch điều trị do AI đề xuất, cảm thán rằng “bầu trời sắp sụp đổ”. Các biên tập viên bối rối khi không thể phân biệt bài viết do con người hay AI tạo ra. Sự giao thoa giữa con người và AI đã trở thành một chủ đề cần được thảo luận nghiêm túc. Nhưng như ông Kuang đã trích dẫn: “Điều làm nên Đường Tăng không phải là kinh sách, mà là cách học kinh sách” – ý tưởng này thực ra bắt nguồn từ một cuộc tranh luận trên chương trình Những Câu Nói Tuyệt Vời. Trong cuộc tranh luận với chủ đề “Bạn có ủng hộ việc chia sẻ toàn bộ kiến thức của nhân loại trong một giây không?”, diễn giả Zhan Qingyun đã dùng hình ảnh Đường Tăng để lập luận rằng: Kiến thức quan trọng, nhưng quá trình tiếp thu và vận dụng nó mới là điều cốt lõi. Dữ liệu có thể được chia sẻ tức thì, nhưng dữ liệu không phải là tri thức. Tri thức cần được trau dồi, thách thức và nâng cấp liên tục – điều mà chỉ con người mới làm được.
Hơn nữa, AI vẫn chưa hoàn hảo. Hiện tượng “ảo giác AI” – khi AI tạo ra thông tin sai lệch – vẫn là một vấn đề chưa được giải quyết. Kết quả từ AI cần con người kiểm chứng tính chính xác. Và ngay cả khi AI trở nên đáng tin cậy hơn, nó vẫn bị giới hạn bởi dữ liệu quá khứ. AI giỏi tổng hợp, phân tích và trình bày thông tin hiện có, nhưng khó có thể tự phá vỡ giới hạn để tạo ra tri thức mới. Nói cách khác, AI giống như một cuốn bách khoa toàn thư thông minh – dù rộng lớn đến đâu, nó vẫn có giới hạn. Trong khi đó, sự sáng tạo và khả năng khám phá của con người là vô tận.
Nếu việc học chỉ đơn thuần là ghi nhớ để làm bài kiểm tra, thì không ngạc nhiên khi học sinh nghĩ AI hiệu quả hơn. Nhưng học không phải là cuộc đua xem ai nhớ được nhiều hơn. Học là quá trình tư duy sâu sắc, rèn luyện khả năng đặt câu hỏi, phê phán và sáng tạo. Đó là cách chúng ta học cách giải quyết vấn đề, định hình giá trị bản thân và dám thách thức những gì đã biết – điều mà AI không thể thay thế.
Nhìn rộng hơn, học không chỉ là tích lũy kiến thức, mà còn là hiểu về cuộc sống và hoàn thiện nhân cách. Cả đời người là hành trình khám phá bản thân, phá vỡ giới hạn và tái tạo chính mình. Không có AI nào có thể cung cấp “phím tắt” cho hành trình đó. Chỉ có nỗ lực cá nhân mới có thể khắc nên một phiên bản tốt hơn của chúng ta.
Học sinh đặt câu hỏi “Tại sao phải học?” không chỉ vì sự tò mò trước AI, mà còn vì công nghệ này đang thách thức cách giáo dục truyền thống. Bài phát biểu của ông Kuang không chỉ dành cho học sinh, mà còn cho tất cả chúng ta trong thời đại thay đổi này. Nếu giáo dục chỉ tập trung vào việc nhồi nhét kiến thức và đo lường bằng điểm số, nó sẽ khó nuôi dưỡng được tư duy khám phá hay khả năng sáng tạo. Tương tự, nếu chúng ta chỉ coi việc học là công cụ để đạt lợi ích ngắn hạn, thì sự tiện lợi của AI sẽ dễ dàng lấn át.
Người thông minh biết dùng AI như một công cụ hỗ trợ và từ đó tạo ra giá trị mới, trong khi người lười biếng chỉ biết dựa dẫm vào nó. Đằng sau câu hỏi của học sinh còn là nỗi lo xã hội: Liệu kiến thức và kỹ năng hiện tại có đủ để thích nghi với một thế giới thay đổi nhanh chóng do AI mang lại? Không chỉ học sinh, mà tất cả chúng ta đều cần tìm câu trả lời cho chính mình: Làm sao để giữ vững sự tự tin giữa những bất định, đối mặt với AI bằng tâm thế nào, và sử dụng nó ra sao để không bị phụ thuộc?
Cuối cùng, học không phải để cạnh tranh với AI, mà để làm chủ nó – và quan trọng hơn, làm chủ chính mình.
