Trong bối cảnh Bosnia, nơi bị tàn phá bởi chiến tranh, những công ty khởi nghiệp công nghệ đang nỗ lực đối phó với hiện tượng "chảy máu chất xám" lớn. Ngành công nghệ được xem là một trong những điểm sáng hiếm hoi trong nền kinh tế yếu kém của đất nước này. Senad Šantić, Giám đốc điều hành của ZenDev, vẫn nhớ những ngày thơ ấu chơi đùa trên những con phố của Mostar, một thành phố nằm ở miền nam Bosnia và Herzegovina, và cách mọi thứ thay đổi khi chiến tranh bùng nổ. Ông chia sẻ rằng khi bom rơi, cha ông thường tìm cách giấu ông dưới gầm bàn hoặc sau giường.
Năm 1992, xung đột đã xảy ra giữa ba nhóm sắc tộc chính của đất nước — người theo đạo Hồi Bosniak, người Công giáo Croat và người Chính thống Serb — và gia đình của Šantić đã phải rời bỏ quê hương, sang Thụy Điển. Sáu năm trước, ông quyết định trở về Bosnia để khởi nghiệp trong lĩnh vực phát triển phần mềm. Nhiều người tỏ ra ngạc nhiên trước quyết định của ông — hai thập kỷ sau chiến tranh, phần lớn thanh niên vẫn đang rời bỏ đất nước này.
Theo một báo cáo từ Diễn đàn Kinh tế Thế giới, Bosnia đứng thứ 135 trong số 137 quốc gia được khảo sát về “khả năng giữ chân nhân tài”. Gần một nửa số người Bosnia trong độ tuổi từ 18 đến 29 đã từng cân nhắc rời khỏi đất nước trong năm vừa qua, theo một báo cáo của Quỹ Dân số Liên hợp quốc (UNFPA) năm 2021. Nếu tình trạng di cư và tỷ lệ sinh thấp tiếp tục kéo dài, dân số Bosnia sẽ giảm một nửa trong vòng chưa đầy 50 năm.
Dù vậy, lĩnh vực công nghệ vẫn là một trong những điểm sáng kinh tế của Bosnia. Số lượng việc làm trong ngành này đã tăng gấp ba lần từ năm 2012 đến 2019, theo một báo cáo của Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP). Nhiều người Bosnia trở về từ nước ngoài đang dẫn dắt ngành này, theo lời Damir Maglajlić, giám đốc điều hành của Bit Alliance, một nhóm thương mại của các công ty công nghệ hàng đầu tại Bosnia.
Šantić cho biết quyết định trở về Mostar ban đầu chỉ là một lựa chọn cá nhân, nhưng giờ đây đã trở thành một sứ mệnh lớn hơn: ngăn chặn dòng chảy của người trẻ từ bỏ đất nước. Ông nhấn mạnh rằng nếu muốn giữ chân mọi người, không chỉ đơn thuần là tuyên truyền lòng yêu nước, mà còn cần phải tạo ra một môi trường sống tốt hơn ở Bosnia và Herzegovina.
Công ty của ông, ZenDev, là một công ty phát triển phần mềm và nằm trong số một vài công ty trong ngành công nghệ Bosnia đang nỗ lực tái cấu trúc một đất nước vẫn bị ảnh hưởng nặng nề bởi chiến tranh. Maglajlić ước tính rằng 40% các công ty công nghệ tại Bosnia được thành lập bởi những người di cư trở về. Họ hy vọng sẽ giảm bớt tình trạng "chảy máu chất xám" của người trẻ và vượt qua những xung đột sắc tộc đã kéo dài nhiều thập kỷ.
Šantić thậm chí còn cho rằng đất nước cần một cuộc cách mạng thật sự: “Với tình trạng hiện tại, tôi không nghĩ rằng chúng ta sẽ có thể tồn tại như một quốc gia.” Ông đã bị "cảm hứng khởi nghiệp" khi ở San Francisco, nơi ông đã ở lại một năm sau khi tốt nghiệp đại học. Sau khi trở về Thụy Điển, ông đã thành lập LoopMe, một ứng dụng di động giúp giáo viên quản lý bài tập của học sinh.
Năm 2016, ông trở về Bosnia và cùng với người bạn thuở nhỏ Nikola Mirković, đồng sáng lập ZenDev. Công ty bắt đầu bằng việc viết mã cho các khách hàng đa quốc gia như Emerson, Ericsson và Volvo. Tuy nhiên, ông cho biết mục tiêu thực sự của mình là cung cấp nhiều cơ hội việc làm tốt hơn cho người trẻ.
Ông nhấn mạnh rằng những gì nên hiện lên trong tâm trí người trẻ không phải là “Làm thế nào để tôi có thể đi Đức? Làm thế nào để tôi có thể đi Thụy Điển?” mà nên là “Họ có thể chỉ ra một số công ty ở Bosnia mà bạn muốn trở thành một phần của nó.” Tại ZenDev, Šantić muốn xây dựng một văn hóa vượt qua các ranh giới sắc tộc. Ông cho biết: “Chúng tôi cố gắng hoàn toàn không phân biệt sắc tộc.”
Thông điệp của ông dường như đã tạo được sự đồng cảm với giới trẻ. Trong năm qua, công ty đã lần đầu tiên cung cấp chương trình thực tập và đã nhận được hàng trăm đơn ứng tuyển. ZenDev cho biết doanh thu hàng năm của họ đã tăng gấp đôi giữa năm 2020 và 2021, và số lượng nhân viên đã tăng từ khoảng 25 lên 80 trong vòng hai năm.
Sau khi tốt nghiệp đại học, Tarek Stoper, 29 tuổi, cho rằng cơ hội tốt nhất để có việc làm tốt là phải ra nước ngoài. Nhưng rồi anh phát hiện ra ZenDev. Anh thích văn hóa văn phòng và tình đồng đội ở đây, nên đã nộp đơn vào vị trí lập trình viên và đã làm việc tại đây hơn một năm. Anh chia sẻ: “Nếu tôi không vào được ZenDev, có lẽ tôi đang tìm việc ở nước ngoài vào thời điểm này.”
Để giữ chân người dân ở Bosnia lâu dài là điều vô cùng quan trọng. Điều này có nghĩa là các công ty công nghệ Bosnia sẽ phải phát triển các sản phẩm mang thương hiệu Bosnia, thay vì chỉ cung cấp dịch vụ cho các công ty nước ngoài. Theo nghiên cứu của UNDP, khoảng 75% các công ty công nghệ Bosnia cung cấp dịch vụ cho các công ty nước ngoài. ZenDev đang phát triển các ứng dụng phần mềm riêng, bao gồm các công cụ tối ưu hóa công cụ tìm kiếm và ghi chú cho các nhà nghiên cứu.
“Sự cần thiết là chúng ta phải thể hiện nhiều ví dụ hơn về các sản phẩm được phát triển từ vùng này mà được công nhận toàn cầu,” Šantić nói. “Và tôi nghĩ rằng khi chúng ta làm được điều đó, những người khác sẽ theo sau.”
Edin Saracevic, 57 tuổi, đã rời Sarajevo vào năm 1994 khi người Serb bao vây thành phố. Ông đã đến Mỹ và khởi nghiệp thành công một số doanh nghiệp công nghệ trong thời kỳ bùng nổ dot-com cuối thập niên 90. Năm 2013, ông trở về Bosnia và sáng lập Hub387, một không gian làm việc chung tại trung tâm Sarajevo, tên công ty này được đặt theo mã số quốc tế của Bosnia — một sự lựa chọn trung lập tránh phần biệt sắc tộc và thúc đẩy tầm nhìn thống nhất cho đất nước.
Hub387 là không gian làm việc chung đầu tiên tại Bosnia, theo lời Jovana Musić, giám đốc điều hành. “Các công ty CNTT đã tồn tại và họ vẫn hoạt động, nhưng họ đều làm việc từ những nơi rất tồi tàn, như hầm hoặc căn hộ bỏ hoang,” cô cho biết. Giống như Šantić, Saracevic muốn Hub387 trở thành một cái gì đó nhiều hơn một doanh nghiệp. “Mục tiêu lớn của chúng tôi là giữ chân mọi người ở lại Bosnia,” Musić thêm vào. Ngoài việc cung cấp không gian làm việc, Hub387 còn tổ chức các hội nghị công nghệ và “hackathons”, và gần đây đã tổ chức một buổi đào tạo để giúp các công ty Bosnia khởi động.
Một phần không thể thiếu trong công việc của họ là Academy387, một trung tâm học tập cung cấp các khóa học lập trình, hướng dẫn phần mềm và lớp thiết kế đồ họa. Musić cho biết Academy387 nhằm mục đích lấp đầy khoảng trống giữa những gì các công ty công nghệ cần và những gì các trường đại học ở Bosnia giảng dạy.
Rešad Začina, 36 tuổi, đồng sáng lập studio khởi nghiệp Ministry of Programming (MOP), chia sẻ rằng chìa khóa để phát triển ngành công nghệ của đất nước là tài năng và vốn đầu tư. Công ty của ông giúp các doanh nhân phát triển ý tưởng kinh doanh, xây dựng công ty và thu hút vốn đầu tư. Hiện MOP đã phát triển 75 sản phẩm và xây dựng gần một chục công ty trên toàn cầu. Được thành lập vào năm 2015, MOP hiện đang trực tiếp thuê gần 200 người tại Bosnia — “không tính đến tất cả những người làm việc tại các startup riêng lẻ,” Začina cho biết. MOP đã được Deloitte bình chọn là một trong 50 công ty phát triển nhanh nhất khu vực Trung Âu.
Tháng trước, MOP đã chuyển đến một văn phòng mới với những chiếc ghế sofa sang trọng, một sân thượng rộng lớn để tổ chức tiệc tùng và một biển hiệu neon “Làm việc chăm chỉ, chơi hết mình.” Tất cả những gì MOP đã đạt được, họ đã làm mà không có bất kỳ sự hỗ trợ tài chính nào từ công cộng, Začina nói. Ông đùa rằng: “Chúng tôi sống trong một chính phủ kém hoạt động, vì vậy chúng tôi nói rằng chúng tôi là bộ ngành duy nhất hoạt động ở Bosnia và Herzegovina.”
Mặc dù không có hỗ trợ thể chế trong quá khứ, các lãnh đạo công nghệ Bosnia đều đồng tình rằng việc nhận được sự hỗ trợ từ chính phủ là rất cần thiết. Ngành CNTT có thể tạo ra việc làm, Šantić nhấn mạnh, nhưng nếu không có sự thay đổi trong hệ thống giáo dục và chính trị, người dân sẽ tiếp tục ra đi. “Tại sao chúng ta phải làm tất cả điều này nếu năm, mười năm nữa, sẽ không có gì để làm việc?” Ông cho biết. Các nhà sáng lập như Šantić tin rằng cả chính quyền địa phương lẫn quốc gia cần phải đưa chương trình đào tạo lập trình vào tất cả các cấp giáo dục công lập, cũng như cung cấp thêm nguồn vốn cho các startup.
Mỗi ngày trên đường đến nơi làm việc, ông đi qua một hàng dài những ngôi nhà đang dần đổ nát. Chúng bị đạn bắn, trống rỗng. “Đó thực sự là cách duy nhất mà tôi biết đến Mostar, vì tôi mới chỉ năm tuổi khi cuộc chiến nổ ra,” Šantić nói. “Tôi thậm chí không nhớ nó trông như thế nào trước đó.”
Gần đây, thành phố đã coi những cấu trúc đó là mối nguy hiểm về an toàn và sẽ phá dỡ chúng để tạo không gian cho các tòa nhà mới. Văn phòng hiện đại của ZenDev nằm đối diện những tàn tích sắp bị phá bỏ. “Rõ ràng chúng tôi có thể tạo ra một "bong bóng" của riêng mình trong ZenDev,” Šantić nói khi ông đi ra ngoài văn phòng vào một buổi chiều muộn. “Nhưng nếu vấn đề là ở cấp độ quốc gia — và thực sự nó đang ở cấp độ quốc gia — chúng ta cần phải bắt đầu suy nghĩ lớn hơn.”
Báo cáo cho bài viết này được thực hiện nhờ chương trình GlobalBeat của Đại học New York.
Nguồn tham khảo: https://restofworld.org/2022/bosnia-tech-startups-brain-drain/
Năm 1992, xung đột đã xảy ra giữa ba nhóm sắc tộc chính của đất nước — người theo đạo Hồi Bosniak, người Công giáo Croat và người Chính thống Serb — và gia đình của Šantić đã phải rời bỏ quê hương, sang Thụy Điển. Sáu năm trước, ông quyết định trở về Bosnia để khởi nghiệp trong lĩnh vực phát triển phần mềm. Nhiều người tỏ ra ngạc nhiên trước quyết định của ông — hai thập kỷ sau chiến tranh, phần lớn thanh niên vẫn đang rời bỏ đất nước này.
Theo một báo cáo từ Diễn đàn Kinh tế Thế giới, Bosnia đứng thứ 135 trong số 137 quốc gia được khảo sát về “khả năng giữ chân nhân tài”. Gần một nửa số người Bosnia trong độ tuổi từ 18 đến 29 đã từng cân nhắc rời khỏi đất nước trong năm vừa qua, theo một báo cáo của Quỹ Dân số Liên hợp quốc (UNFPA) năm 2021. Nếu tình trạng di cư và tỷ lệ sinh thấp tiếp tục kéo dài, dân số Bosnia sẽ giảm một nửa trong vòng chưa đầy 50 năm.
Dù vậy, lĩnh vực công nghệ vẫn là một trong những điểm sáng kinh tế của Bosnia. Số lượng việc làm trong ngành này đã tăng gấp ba lần từ năm 2012 đến 2019, theo một báo cáo của Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP). Nhiều người Bosnia trở về từ nước ngoài đang dẫn dắt ngành này, theo lời Damir Maglajlić, giám đốc điều hành của Bit Alliance, một nhóm thương mại của các công ty công nghệ hàng đầu tại Bosnia.
Šantić cho biết quyết định trở về Mostar ban đầu chỉ là một lựa chọn cá nhân, nhưng giờ đây đã trở thành một sứ mệnh lớn hơn: ngăn chặn dòng chảy của người trẻ từ bỏ đất nước. Ông nhấn mạnh rằng nếu muốn giữ chân mọi người, không chỉ đơn thuần là tuyên truyền lòng yêu nước, mà còn cần phải tạo ra một môi trường sống tốt hơn ở Bosnia và Herzegovina.
Công ty của ông, ZenDev, là một công ty phát triển phần mềm và nằm trong số một vài công ty trong ngành công nghệ Bosnia đang nỗ lực tái cấu trúc một đất nước vẫn bị ảnh hưởng nặng nề bởi chiến tranh. Maglajlić ước tính rằng 40% các công ty công nghệ tại Bosnia được thành lập bởi những người di cư trở về. Họ hy vọng sẽ giảm bớt tình trạng "chảy máu chất xám" của người trẻ và vượt qua những xung đột sắc tộc đã kéo dài nhiều thập kỷ.
Šantić thậm chí còn cho rằng đất nước cần một cuộc cách mạng thật sự: “Với tình trạng hiện tại, tôi không nghĩ rằng chúng ta sẽ có thể tồn tại như một quốc gia.” Ông đã bị "cảm hứng khởi nghiệp" khi ở San Francisco, nơi ông đã ở lại một năm sau khi tốt nghiệp đại học. Sau khi trở về Thụy Điển, ông đã thành lập LoopMe, một ứng dụng di động giúp giáo viên quản lý bài tập của học sinh.
Năm 2016, ông trở về Bosnia và cùng với người bạn thuở nhỏ Nikola Mirković, đồng sáng lập ZenDev. Công ty bắt đầu bằng việc viết mã cho các khách hàng đa quốc gia như Emerson, Ericsson và Volvo. Tuy nhiên, ông cho biết mục tiêu thực sự của mình là cung cấp nhiều cơ hội việc làm tốt hơn cho người trẻ.
Ông nhấn mạnh rằng những gì nên hiện lên trong tâm trí người trẻ không phải là “Làm thế nào để tôi có thể đi Đức? Làm thế nào để tôi có thể đi Thụy Điển?” mà nên là “Họ có thể chỉ ra một số công ty ở Bosnia mà bạn muốn trở thành một phần của nó.” Tại ZenDev, Šantić muốn xây dựng một văn hóa vượt qua các ranh giới sắc tộc. Ông cho biết: “Chúng tôi cố gắng hoàn toàn không phân biệt sắc tộc.”
Thông điệp của ông dường như đã tạo được sự đồng cảm với giới trẻ. Trong năm qua, công ty đã lần đầu tiên cung cấp chương trình thực tập và đã nhận được hàng trăm đơn ứng tuyển. ZenDev cho biết doanh thu hàng năm của họ đã tăng gấp đôi giữa năm 2020 và 2021, và số lượng nhân viên đã tăng từ khoảng 25 lên 80 trong vòng hai năm.
Sau khi tốt nghiệp đại học, Tarek Stoper, 29 tuổi, cho rằng cơ hội tốt nhất để có việc làm tốt là phải ra nước ngoài. Nhưng rồi anh phát hiện ra ZenDev. Anh thích văn hóa văn phòng và tình đồng đội ở đây, nên đã nộp đơn vào vị trí lập trình viên và đã làm việc tại đây hơn một năm. Anh chia sẻ: “Nếu tôi không vào được ZenDev, có lẽ tôi đang tìm việc ở nước ngoài vào thời điểm này.”
Để giữ chân người dân ở Bosnia lâu dài là điều vô cùng quan trọng. Điều này có nghĩa là các công ty công nghệ Bosnia sẽ phải phát triển các sản phẩm mang thương hiệu Bosnia, thay vì chỉ cung cấp dịch vụ cho các công ty nước ngoài. Theo nghiên cứu của UNDP, khoảng 75% các công ty công nghệ Bosnia cung cấp dịch vụ cho các công ty nước ngoài. ZenDev đang phát triển các ứng dụng phần mềm riêng, bao gồm các công cụ tối ưu hóa công cụ tìm kiếm và ghi chú cho các nhà nghiên cứu.
“Sự cần thiết là chúng ta phải thể hiện nhiều ví dụ hơn về các sản phẩm được phát triển từ vùng này mà được công nhận toàn cầu,” Šantić nói. “Và tôi nghĩ rằng khi chúng ta làm được điều đó, những người khác sẽ theo sau.”
Edin Saracevic, 57 tuổi, đã rời Sarajevo vào năm 1994 khi người Serb bao vây thành phố. Ông đã đến Mỹ và khởi nghiệp thành công một số doanh nghiệp công nghệ trong thời kỳ bùng nổ dot-com cuối thập niên 90. Năm 2013, ông trở về Bosnia và sáng lập Hub387, một không gian làm việc chung tại trung tâm Sarajevo, tên công ty này được đặt theo mã số quốc tế của Bosnia — một sự lựa chọn trung lập tránh phần biệt sắc tộc và thúc đẩy tầm nhìn thống nhất cho đất nước.
Hub387 là không gian làm việc chung đầu tiên tại Bosnia, theo lời Jovana Musić, giám đốc điều hành. “Các công ty CNTT đã tồn tại và họ vẫn hoạt động, nhưng họ đều làm việc từ những nơi rất tồi tàn, như hầm hoặc căn hộ bỏ hoang,” cô cho biết. Giống như Šantić, Saracevic muốn Hub387 trở thành một cái gì đó nhiều hơn một doanh nghiệp. “Mục tiêu lớn của chúng tôi là giữ chân mọi người ở lại Bosnia,” Musić thêm vào. Ngoài việc cung cấp không gian làm việc, Hub387 còn tổ chức các hội nghị công nghệ và “hackathons”, và gần đây đã tổ chức một buổi đào tạo để giúp các công ty Bosnia khởi động.
Một phần không thể thiếu trong công việc của họ là Academy387, một trung tâm học tập cung cấp các khóa học lập trình, hướng dẫn phần mềm và lớp thiết kế đồ họa. Musić cho biết Academy387 nhằm mục đích lấp đầy khoảng trống giữa những gì các công ty công nghệ cần và những gì các trường đại học ở Bosnia giảng dạy.
Rešad Začina, 36 tuổi, đồng sáng lập studio khởi nghiệp Ministry of Programming (MOP), chia sẻ rằng chìa khóa để phát triển ngành công nghệ của đất nước là tài năng và vốn đầu tư. Công ty của ông giúp các doanh nhân phát triển ý tưởng kinh doanh, xây dựng công ty và thu hút vốn đầu tư. Hiện MOP đã phát triển 75 sản phẩm và xây dựng gần một chục công ty trên toàn cầu. Được thành lập vào năm 2015, MOP hiện đang trực tiếp thuê gần 200 người tại Bosnia — “không tính đến tất cả những người làm việc tại các startup riêng lẻ,” Začina cho biết. MOP đã được Deloitte bình chọn là một trong 50 công ty phát triển nhanh nhất khu vực Trung Âu.
Tháng trước, MOP đã chuyển đến một văn phòng mới với những chiếc ghế sofa sang trọng, một sân thượng rộng lớn để tổ chức tiệc tùng và một biển hiệu neon “Làm việc chăm chỉ, chơi hết mình.” Tất cả những gì MOP đã đạt được, họ đã làm mà không có bất kỳ sự hỗ trợ tài chính nào từ công cộng, Začina nói. Ông đùa rằng: “Chúng tôi sống trong một chính phủ kém hoạt động, vì vậy chúng tôi nói rằng chúng tôi là bộ ngành duy nhất hoạt động ở Bosnia và Herzegovina.”
Mặc dù không có hỗ trợ thể chế trong quá khứ, các lãnh đạo công nghệ Bosnia đều đồng tình rằng việc nhận được sự hỗ trợ từ chính phủ là rất cần thiết. Ngành CNTT có thể tạo ra việc làm, Šantić nhấn mạnh, nhưng nếu không có sự thay đổi trong hệ thống giáo dục và chính trị, người dân sẽ tiếp tục ra đi. “Tại sao chúng ta phải làm tất cả điều này nếu năm, mười năm nữa, sẽ không có gì để làm việc?” Ông cho biết. Các nhà sáng lập như Šantić tin rằng cả chính quyền địa phương lẫn quốc gia cần phải đưa chương trình đào tạo lập trình vào tất cả các cấp giáo dục công lập, cũng như cung cấp thêm nguồn vốn cho các startup.
Mỗi ngày trên đường đến nơi làm việc, ông đi qua một hàng dài những ngôi nhà đang dần đổ nát. Chúng bị đạn bắn, trống rỗng. “Đó thực sự là cách duy nhất mà tôi biết đến Mostar, vì tôi mới chỉ năm tuổi khi cuộc chiến nổ ra,” Šantić nói. “Tôi thậm chí không nhớ nó trông như thế nào trước đó.”
Gần đây, thành phố đã coi những cấu trúc đó là mối nguy hiểm về an toàn và sẽ phá dỡ chúng để tạo không gian cho các tòa nhà mới. Văn phòng hiện đại của ZenDev nằm đối diện những tàn tích sắp bị phá bỏ. “Rõ ràng chúng tôi có thể tạo ra một "bong bóng" của riêng mình trong ZenDev,” Šantić nói khi ông đi ra ngoài văn phòng vào một buổi chiều muộn. “Nhưng nếu vấn đề là ở cấp độ quốc gia — và thực sự nó đang ở cấp độ quốc gia — chúng ta cần phải bắt đầu suy nghĩ lớn hơn.”
Báo cáo cho bài viết này được thực hiện nhờ chương trình GlobalBeat của Đại học New York.
Nguồn tham khảo: https://restofworld.org/2022/bosnia-tech-startups-brain-drain/
