Vào năm 2018, hashtag #MeToo, được sử dụng trên toàn thế giới để thảo luận về vấn đề quấy rối tình dục, đã bị chặn trên các mạng xã hội tại Trung Quốc. Tuy nhiên, người dùng Internet ở đất nước này đã sáng tạo ra một hashtag mới để tiếp tục nâng cao nhận thức về vấn đề này. Họ đã kết hợp ký tự của từ "gạo" (米, phát âm là “mí”) và "thỏ" (兔, phát âm là “tù”). Họ thậm chí còn sử dụng emoji để thể hiện cụm từ này — một cách thông minh và hiệu quả hơn để tránh sự kiểm duyệt.
Gần đây, có rất nhiều bài viết về Hà Lan trên nền tảng mạng xã hội Weibo của Trung Quốc. Một bài viết đã viết: “Wake up, sleeping people of the Netherlands!” (Hãy thức dậy, người dân Hà Lan đang ngủ say!). Nhiều người khác còn tiếc nuối rằng người dân Amsterdam muốn hoa tulip của họ quay trở lại. Nhưng những người dùng mạng xã hội Trung Quốc này không thực sự bày tỏ một mối quan tâm mới mẻ đến tất cả những điều liên quan đến đất nước Hà Lan. Họ đang đề cập đến những cuộc biểu tình gần đây về tình trạng tiền gửi ngân hàng bị đông lạnh ở tỉnh Hà Nam. Thông thường, những cuộc thảo luận về một chủ đề gây tranh cãi như vậy sẽ bị kiểm duyệt trên mạng xã hội Trung Quốc và những bài viết có chứa từ "Hà Nam" có thể bị chặn hoặc xóa. Tuy nhiên, "Hà Nam" (河南) nghe giống như "Hà Lan" (荷兰) trong tiếng Quan Thoại. Bằng cách thay thế tên gọi, mọi người đã có thể vượt qua sự kiểm duyệt và tiếp tục cuộc trò chuyện.
Cách thức này — thay thế từ ngữ bằng những từ nghe tương tự hoặc được viết tương tự — đã trở thành một phần thiết yếu của việc sử dụng Internet ở Trung Quốc trong nhiều thập kỷ, cho phép người dùng mạng xã hội dùng sự hài hước và sự thông minh của tiếng Quan Thoại để tránh sự kiểm duyệt. Phê bình và thảo luận về chính sách "không Covid" của Trung Quốc thường bị đàn áp trên mạng xã hội. Khi có đợt bùng phát dịch xảy ra, người dân phải trải qua nhiều vòng kiểm tra bắt buộc. Để nói về điều này, mọi người đã sử dụng một cụm từ để thể hiện khái niệm "lặp đi lặp lại" một cách hình ảnh, bằng cách lặp lại ký tự cho từ "lại" (又, phát âm là “yòu”) với số lần tăng dần.
Người dùng mạng xã hội Trung Quốc đã có thể hoàn thiện cách chơi chữ này để thảo luận về một danh sách ngày càng dài các chủ đề bị cấm hoặc gây tranh cãi, tạo ra một từ vựng trực tuyến không ngừng biến đổi. "Sự sáng tạo với những trò chơi chữ và từ đồng âm đã là một truyền thống văn học và văn hóa lâu đời," Shaohua Guo, tác giả của cuốn "Sự phát triển của Internet Trung Quốc," cho biết. "Sự gia tăng sử dụng Internet, đặc biệt là trên mạng xã hội, càng làm cho việc này trở nên phổ biến hơn."
Vào tháng 7, trang mạng xã hội Trung Quốc Weibo đã thông báo một nỗ lực “dọn dẹp” việc sử dụng từ viết sai cố ý và những từ đồng âm, ngay sau khi một trong những cơ quan quản lý Internet lớn của đất nước cấm sử dụng chúng trong tên người dùng. Weibo đã cho biết họ sẽ tinh chỉnh mô hình nhận diện từ khóa của mình để có thể lọc loại ngôn ngữ mã hóa này, nhưng các chuyên gia đặt câu hỏi liệu công ty có thể thực sự theo kịp với ngôn ngữ lóng trực tuyến ở Trung Quốc hay không.
Xuan Wang, một nhà xã hội ngôn ngữ học tại Đại học Cardiff, đã chỉ ra rằng meme, GIF và thậm chí hình ảnh của những vật dụng hàng ngày, như một chiếc ghế trống, đã được thêm vào các nghĩa phụ và ý nghĩa bổ sung để thể hiện sự đa dạng của ngôn ngữ trực tuyến ở Trung Quốc. Có rất nhiều ví dụ, thậm chí trung tâm tin tức Trung Quốc Digital Times còn duy trì một danh sách liên tục. Việc có thể hoàn toàn cấm ngôn ngữ như vậy khi nó tiếp tục phát triển là "không thực tế và không khả thi," Wang nói. "Ở đâu có kiểm duyệt và kiểm soát, ở đó có sự phản kháng. Không thể có điểm dừng. Đó là cách mà xã hội sống động."
Để minh họa cho điều này, chúng ta sẽ điểm qua một số ví dụ phổ biến về ngôn ngữ lén lút tránh sự kiểm duyệt — hầu hết trong số đó sau đó cũng đã bị cấm. Nếu bạn muốn châm chọc trí thông minh của ai đó, bạn có thể gọi họ là "nhảy dù." Từ cho "nhảy dù" (伞兵, phát âm là “sǎnbīng”) nghe tương tự như một sự xúc phạm phổ biến mà công ty Internet Trung Quốc Baidu đã cấm trên các diễn đàn của mình vào năm 2021. Sau khi mọi người bắt đầu gọi nhau là "nhảy dù", truyền thông nhà nước đã công bố các câu chuyện bảo vệ lực lượng không quân của Trung Quốc. Điều này buộc Baidu vào một tình huống khó xử: Công ty biết mọi người thực sự đang sử dụng từ này để làm gì, nhưng họ không thể cấm một từ tôn vinh quân đội Trung Quốc, nên đã để lại các bài viết.
Nếu bạn muốn nói về vấn đề kiểm duyệt, bạn có thể đề cập đến thủy sản. Điểm khởi đầu của việc này là từ "cua sông" (河蟹, phát âm là “héxiè”), nghe gần như giống hệt từ "hòa hợp" (和谐, phát âm là “héxié”) — nếu điều gì đó bị kiểm duyệt, thì nó đã được "hòa hợp." Khi các ký tự cho cua sông cũng bị cấm, người dùng Internet đã chuyển sang sử dụng các loại hải sản khác. “Bây giờ mọi người nói đến cá, bất kỳ thứ gì bạn bắt được dưới biển,” Wang nói. “Không sử dụng đồng âm trực tiếp, mà dùng những từ chỉ hướng trở lại từ bị kiểm duyệt theo cách gián tiếp.”
Một cách khác để nói về vấn đề kiểm duyệt là nhắc đến "ngựa cỏ." Có lẽ là một trong những từ mã phổ biến nhất đề cập đến kiểm duyệt trực tuyến, cụm từ "ngựa cỏ" (草泥马, phát âm là “cǎo ní mǎ”) nghe gần giống một sự xúc phạm phổ biến với mẹ của ai đó và đã được phổ biến như một phản ứng với những nỗ lực dọn dẹp nội dung "không văn minh" khỏi Internet.
Nếu bạn cảm thấy kiệt sức, bạn có thể nói rằng bạn đang "nằm phẳng." Một số bạn trẻ ở Trung Quốc đã chọn "nằm phẳng" (躺平, phát âm là “tǎngpíng”), có nghĩa là từ chối tham gia vào những nền văn hóa cạnh tranh khốc liệt của công việc và trường học. Xu hướng này xuất phát từ những giờ làm việc căng thẳng, sự chênh lệch thu nhập ngày càng tăng và những gì The New Yorker mô tả vào năm 2021 như một trải nghiệm Sisyphean của "bị kẹt trong cuộc cạnh tranh mà cuối cùng bạn biết là vô nghĩa."
Khi nói về việc giữ khoảng cách xã hội, bạn có thể nói bạn đang "ngồi." Ký tự cho từ "ghế" (座, phát âm là “zuò”) chứa hai thành phần đại diện cho người. Trong thời gian đại dịch Covid-19, một người chiến thắng trong cuộc thi tạo ký tự sáng tạo ở Nhật Bản đã tái tạo nó, di chuyển một trong các “người” xuống dòng bên dưới, để trông như họ đang giữ khoảng cách xã hội. Ví dụ này đã được chia sẻ trực tuyến tại Trung Quốc. “Nó có hình ảnh, nhưng nó không phải là một phần của hệ thống ký tự chính thức, vậy thì làm sao mọi người có thể tiếp nhận được?” Wang, nhà xã hội ngôn ngữ học tại Wales, đặt câu hỏi.
Nếu bạn muốn "im lặng," bạn có thể "chạm cá." Một chiến thuật cần thiết để tồn tại trong bất kỳ nơi làm việc nào với 996 giờ làm việc, cụm từ “chạm cá” (摸鱼, phát âm là “mō yú”) có nghĩa là giả vờ làm việc — trông bận rộn nhưng thực sự chỉ là tận hưởng thời gian tại văn phòng. Nó xuất phát từ thành ngữ "câu cá trong nước dông," đề cập đến ý tưởng rằng biển động dễ bắt cá hơn, cho phép một người câu lười biếng thu hoạch được nhiều cá.
Nếu bạn muốn nói về Google, bạn có thể nói "bồ câu thung lũng." Từ "bồ câu thung lũng" (谷鸽) phát âm giống hệt từ "Google." Thuật ngữ này trở nên phổ biến sau khi Google chuyển máy chủ của mình từ Trung Quốc sang Hồng Kông vào năm 2010. Một số người dùng nói rằng "bồ câu thung lũng không thể tồn tại ở Trung Quốc," đề cập đến sinh vật tưởng tượng này để chế giễu sự kiểm duyệt.
Nếu bạn muốn nói về mã sức khỏe Covid-19 của bạn, bạn có thể đề cập đến "ngựa xanh." Ngày nay, việc sở hữu mã sức khỏe xanh (绿码, phát âm là “lǜ mǎ”) ở Trung Quốc có nghĩa là bạn không mắc Covid-19 và có thể di chuyển tự do nơi công cộng. Mã này được yêu cầu cho mọi thứ, từ việc vào rạp chiếu phim đến việc lên máy bay. Mọi người đã bắt đầu nói về việc giữ "ngựa xanh" của họ, phát âm giống như vậy, để bảo vệ tự do của mình. Vào tháng Tư, một con ngựa xanh khổng lồ đã được đặt ở một quảng trường công cộng ở Vũ Hán, trở thành một hiện tượng truyền thông xã hội ngay lập tức.
Nếu bạn muốn thách thức kiểm duyệt, bạn có thể viết bằng "chữ cúc họa mi." Chữ cúc họa mi (菊花文, phát âm là “júhuā wén”) chèn ký hiệu ҉ — ký hiệu cho việc nhân một số với một triệu trong chữ Cyrillic — giữa các ký tự. Nó làm mờ đi các ký tự, về mặt hình ảnh và trong việc viết, hy vọng làm rối các công cụ kiểm duyệt tự động trong khi vẫn dễ đọc đối với con người. Ký tự Cyrillic hiện không còn bị cấm, dẫn đến một số người dùng tin rằng nó không còn là phương pháp hiệu quả.
Nếu bạn muốn ngừng cố gắng cải thiện một thứ gì đó, bạn có thể "để nó mục nát." Một cách tiếp cận trở nên phổ biến với giới trẻ "nằm phẳng," việc để nó mục nát (摆烂, phát âm là “bǎi làn”) có nghĩa là ngồi lại và để một tình huống xấu đi.
Nếu bạn muốn nói về tham nhũng của chính phủ, bạn có thể nói rằng có “tham nhũng chính phủ.” Câu chơi chữ này (正腐, phát âm là “zhèngfŭ”) nghe giống như "chính phủ" (政府, “zhèngfŭ”), nhưng có nghĩa là "hoàn toàn mục nát" hoặc "hoàn toàn tham nhũng." Từ đồng âm này đã được sử dụng để thảo luận về các quan chức chính phủ tham nhũng trên mạng cho đến khi nó bị cấm.
Nếu bạn muốn thoát khỏi mọi thứ, bạn có thể "chạy." Khi mọi người mệt mỏi với những thách thức kinh tế và các đợt phong tỏa do Covid-19, những ai có khả năng đã tán dương thông điệp: "chạy." Các từ tiếng Trung cho "lợi nhuận" và "thưởng thức" đều bao gồm ký tự 润, phát âm giống như từ tiếng Anh "run." Bằng cách sử dụng nó như một từ lóng, mọi người đã mơ mộng và chia sẻ mẹo trực tuyến về việc xin visa hoặc du học ở nước ngoài.
Nguồn tham khảo: https://restofworld.org/2022/china-social-media-censorship/
Gần đây, có rất nhiều bài viết về Hà Lan trên nền tảng mạng xã hội Weibo của Trung Quốc. Một bài viết đã viết: “Wake up, sleeping people of the Netherlands!” (Hãy thức dậy, người dân Hà Lan đang ngủ say!). Nhiều người khác còn tiếc nuối rằng người dân Amsterdam muốn hoa tulip của họ quay trở lại. Nhưng những người dùng mạng xã hội Trung Quốc này không thực sự bày tỏ một mối quan tâm mới mẻ đến tất cả những điều liên quan đến đất nước Hà Lan. Họ đang đề cập đến những cuộc biểu tình gần đây về tình trạng tiền gửi ngân hàng bị đông lạnh ở tỉnh Hà Nam. Thông thường, những cuộc thảo luận về một chủ đề gây tranh cãi như vậy sẽ bị kiểm duyệt trên mạng xã hội Trung Quốc và những bài viết có chứa từ "Hà Nam" có thể bị chặn hoặc xóa. Tuy nhiên, "Hà Nam" (河南) nghe giống như "Hà Lan" (荷兰) trong tiếng Quan Thoại. Bằng cách thay thế tên gọi, mọi người đã có thể vượt qua sự kiểm duyệt và tiếp tục cuộc trò chuyện.
Cách thức này — thay thế từ ngữ bằng những từ nghe tương tự hoặc được viết tương tự — đã trở thành một phần thiết yếu của việc sử dụng Internet ở Trung Quốc trong nhiều thập kỷ, cho phép người dùng mạng xã hội dùng sự hài hước và sự thông minh của tiếng Quan Thoại để tránh sự kiểm duyệt. Phê bình và thảo luận về chính sách "không Covid" của Trung Quốc thường bị đàn áp trên mạng xã hội. Khi có đợt bùng phát dịch xảy ra, người dân phải trải qua nhiều vòng kiểm tra bắt buộc. Để nói về điều này, mọi người đã sử dụng một cụm từ để thể hiện khái niệm "lặp đi lặp lại" một cách hình ảnh, bằng cách lặp lại ký tự cho từ "lại" (又, phát âm là “yòu”) với số lần tăng dần.
Người dùng mạng xã hội Trung Quốc đã có thể hoàn thiện cách chơi chữ này để thảo luận về một danh sách ngày càng dài các chủ đề bị cấm hoặc gây tranh cãi, tạo ra một từ vựng trực tuyến không ngừng biến đổi. "Sự sáng tạo với những trò chơi chữ và từ đồng âm đã là một truyền thống văn học và văn hóa lâu đời," Shaohua Guo, tác giả của cuốn "Sự phát triển của Internet Trung Quốc," cho biết. "Sự gia tăng sử dụng Internet, đặc biệt là trên mạng xã hội, càng làm cho việc này trở nên phổ biến hơn."
Vào tháng 7, trang mạng xã hội Trung Quốc Weibo đã thông báo một nỗ lực “dọn dẹp” việc sử dụng từ viết sai cố ý và những từ đồng âm, ngay sau khi một trong những cơ quan quản lý Internet lớn của đất nước cấm sử dụng chúng trong tên người dùng. Weibo đã cho biết họ sẽ tinh chỉnh mô hình nhận diện từ khóa của mình để có thể lọc loại ngôn ngữ mã hóa này, nhưng các chuyên gia đặt câu hỏi liệu công ty có thể thực sự theo kịp với ngôn ngữ lóng trực tuyến ở Trung Quốc hay không.
Xuan Wang, một nhà xã hội ngôn ngữ học tại Đại học Cardiff, đã chỉ ra rằng meme, GIF và thậm chí hình ảnh của những vật dụng hàng ngày, như một chiếc ghế trống, đã được thêm vào các nghĩa phụ và ý nghĩa bổ sung để thể hiện sự đa dạng của ngôn ngữ trực tuyến ở Trung Quốc. Có rất nhiều ví dụ, thậm chí trung tâm tin tức Trung Quốc Digital Times còn duy trì một danh sách liên tục. Việc có thể hoàn toàn cấm ngôn ngữ như vậy khi nó tiếp tục phát triển là "không thực tế và không khả thi," Wang nói. "Ở đâu có kiểm duyệt và kiểm soát, ở đó có sự phản kháng. Không thể có điểm dừng. Đó là cách mà xã hội sống động."
Để minh họa cho điều này, chúng ta sẽ điểm qua một số ví dụ phổ biến về ngôn ngữ lén lút tránh sự kiểm duyệt — hầu hết trong số đó sau đó cũng đã bị cấm. Nếu bạn muốn châm chọc trí thông minh của ai đó, bạn có thể gọi họ là "nhảy dù." Từ cho "nhảy dù" (伞兵, phát âm là “sǎnbīng”) nghe tương tự như một sự xúc phạm phổ biến mà công ty Internet Trung Quốc Baidu đã cấm trên các diễn đàn của mình vào năm 2021. Sau khi mọi người bắt đầu gọi nhau là "nhảy dù", truyền thông nhà nước đã công bố các câu chuyện bảo vệ lực lượng không quân của Trung Quốc. Điều này buộc Baidu vào một tình huống khó xử: Công ty biết mọi người thực sự đang sử dụng từ này để làm gì, nhưng họ không thể cấm một từ tôn vinh quân đội Trung Quốc, nên đã để lại các bài viết.
Nếu bạn muốn nói về vấn đề kiểm duyệt, bạn có thể đề cập đến thủy sản. Điểm khởi đầu của việc này là từ "cua sông" (河蟹, phát âm là “héxiè”), nghe gần như giống hệt từ "hòa hợp" (和谐, phát âm là “héxié”) — nếu điều gì đó bị kiểm duyệt, thì nó đã được "hòa hợp." Khi các ký tự cho cua sông cũng bị cấm, người dùng Internet đã chuyển sang sử dụng các loại hải sản khác. “Bây giờ mọi người nói đến cá, bất kỳ thứ gì bạn bắt được dưới biển,” Wang nói. “Không sử dụng đồng âm trực tiếp, mà dùng những từ chỉ hướng trở lại từ bị kiểm duyệt theo cách gián tiếp.”
Một cách khác để nói về vấn đề kiểm duyệt là nhắc đến "ngựa cỏ." Có lẽ là một trong những từ mã phổ biến nhất đề cập đến kiểm duyệt trực tuyến, cụm từ "ngựa cỏ" (草泥马, phát âm là “cǎo ní mǎ”) nghe gần giống một sự xúc phạm phổ biến với mẹ của ai đó và đã được phổ biến như một phản ứng với những nỗ lực dọn dẹp nội dung "không văn minh" khỏi Internet.
Nếu bạn cảm thấy kiệt sức, bạn có thể nói rằng bạn đang "nằm phẳng." Một số bạn trẻ ở Trung Quốc đã chọn "nằm phẳng" (躺平, phát âm là “tǎngpíng”), có nghĩa là từ chối tham gia vào những nền văn hóa cạnh tranh khốc liệt của công việc và trường học. Xu hướng này xuất phát từ những giờ làm việc căng thẳng, sự chênh lệch thu nhập ngày càng tăng và những gì The New Yorker mô tả vào năm 2021 như một trải nghiệm Sisyphean của "bị kẹt trong cuộc cạnh tranh mà cuối cùng bạn biết là vô nghĩa."
Khi nói về việc giữ khoảng cách xã hội, bạn có thể nói bạn đang "ngồi." Ký tự cho từ "ghế" (座, phát âm là “zuò”) chứa hai thành phần đại diện cho người. Trong thời gian đại dịch Covid-19, một người chiến thắng trong cuộc thi tạo ký tự sáng tạo ở Nhật Bản đã tái tạo nó, di chuyển một trong các “người” xuống dòng bên dưới, để trông như họ đang giữ khoảng cách xã hội. Ví dụ này đã được chia sẻ trực tuyến tại Trung Quốc. “Nó có hình ảnh, nhưng nó không phải là một phần của hệ thống ký tự chính thức, vậy thì làm sao mọi người có thể tiếp nhận được?” Wang, nhà xã hội ngôn ngữ học tại Wales, đặt câu hỏi.
Nếu bạn muốn "im lặng," bạn có thể "chạm cá." Một chiến thuật cần thiết để tồn tại trong bất kỳ nơi làm việc nào với 996 giờ làm việc, cụm từ “chạm cá” (摸鱼, phát âm là “mō yú”) có nghĩa là giả vờ làm việc — trông bận rộn nhưng thực sự chỉ là tận hưởng thời gian tại văn phòng. Nó xuất phát từ thành ngữ "câu cá trong nước dông," đề cập đến ý tưởng rằng biển động dễ bắt cá hơn, cho phép một người câu lười biếng thu hoạch được nhiều cá.
Nếu bạn muốn nói về Google, bạn có thể nói "bồ câu thung lũng." Từ "bồ câu thung lũng" (谷鸽) phát âm giống hệt từ "Google." Thuật ngữ này trở nên phổ biến sau khi Google chuyển máy chủ của mình từ Trung Quốc sang Hồng Kông vào năm 2010. Một số người dùng nói rằng "bồ câu thung lũng không thể tồn tại ở Trung Quốc," đề cập đến sinh vật tưởng tượng này để chế giễu sự kiểm duyệt.
Nếu bạn muốn nói về mã sức khỏe Covid-19 của bạn, bạn có thể đề cập đến "ngựa xanh." Ngày nay, việc sở hữu mã sức khỏe xanh (绿码, phát âm là “lǜ mǎ”) ở Trung Quốc có nghĩa là bạn không mắc Covid-19 và có thể di chuyển tự do nơi công cộng. Mã này được yêu cầu cho mọi thứ, từ việc vào rạp chiếu phim đến việc lên máy bay. Mọi người đã bắt đầu nói về việc giữ "ngựa xanh" của họ, phát âm giống như vậy, để bảo vệ tự do của mình. Vào tháng Tư, một con ngựa xanh khổng lồ đã được đặt ở một quảng trường công cộng ở Vũ Hán, trở thành một hiện tượng truyền thông xã hội ngay lập tức.
Nếu bạn muốn thách thức kiểm duyệt, bạn có thể viết bằng "chữ cúc họa mi." Chữ cúc họa mi (菊花文, phát âm là “júhuā wén”) chèn ký hiệu ҉ — ký hiệu cho việc nhân một số với một triệu trong chữ Cyrillic — giữa các ký tự. Nó làm mờ đi các ký tự, về mặt hình ảnh và trong việc viết, hy vọng làm rối các công cụ kiểm duyệt tự động trong khi vẫn dễ đọc đối với con người. Ký tự Cyrillic hiện không còn bị cấm, dẫn đến một số người dùng tin rằng nó không còn là phương pháp hiệu quả.
Nếu bạn muốn ngừng cố gắng cải thiện một thứ gì đó, bạn có thể "để nó mục nát." Một cách tiếp cận trở nên phổ biến với giới trẻ "nằm phẳng," việc để nó mục nát (摆烂, phát âm là “bǎi làn”) có nghĩa là ngồi lại và để một tình huống xấu đi.
Nếu bạn muốn nói về tham nhũng của chính phủ, bạn có thể nói rằng có “tham nhũng chính phủ.” Câu chơi chữ này (正腐, phát âm là “zhèngfŭ”) nghe giống như "chính phủ" (政府, “zhèngfŭ”), nhưng có nghĩa là "hoàn toàn mục nát" hoặc "hoàn toàn tham nhũng." Từ đồng âm này đã được sử dụng để thảo luận về các quan chức chính phủ tham nhũng trên mạng cho đến khi nó bị cấm.
Nếu bạn muốn thoát khỏi mọi thứ, bạn có thể "chạy." Khi mọi người mệt mỏi với những thách thức kinh tế và các đợt phong tỏa do Covid-19, những ai có khả năng đã tán dương thông điệp: "chạy." Các từ tiếng Trung cho "lợi nhuận" và "thưởng thức" đều bao gồm ký tự 润, phát âm giống như từ tiếng Anh "run." Bằng cách sử dụng nó như một từ lóng, mọi người đã mơ mộng và chia sẻ mẹo trực tuyến về việc xin visa hoặc du học ở nước ngoài.
Nguồn tham khảo: https://restofworld.org/2022/china-social-media-censorship/
