Tháng trước, Brazil đã thông báo triển khai một chương trình thí điểm về quyền sở hữu dữ liệu, cho phép công dân của mình quản lý, sở hữu và kiếm lợi từ dấu ấn kỹ thuật số của họ - đây là sáng kiến quốc gia đầu tiên trên thế giới. Dự án này được quản lý bởi Dataprev, một công ty nhà nước cung cấp các giải pháp công nghệ cho các chương trình xã hội của chính phủ. Dataprev đã hợp tác với DrumWave, một công ty của California chuyên về định giá và khai thác dữ liệu.
Hiện giờ, theo như Brittany Kaiser, đồng sáng lập Quỹ Sở hữu Dữ liệu và cố vấn Hội đồng cho DrumWave, “người dân không nhận được gì từ dữ liệu mà họ chia sẻ”. Bà cho biết, “Brazil đã quyết định rằng công dân của họ cần có quyền sở hữu dữ liệu.” Khi tiến hành khai thác dữ liệu người dùng, Brazil đã đi trước Hoa Kỳ, nơi mà sáng kiến “cổ tức dữ liệu” vào năm 2019 của Thống đốc California Gavin Newsom không thành công. Thành phố Chicago đã thành công trong việc khai thác dữ liệu chính phủ, bao gồm cả dữ liệu giao thông và giáo dục. Nếu được thực hiện, chương trình của Brazil sẽ là quan hệ đối tác công-tư đầu tiên cho phép công dân, thay vì các công ty, nhận một phần chia sẻ trong thị trường dữ liệu toàn cầu, hiện đang được định giá khoảng 4 tỷ USD và dự kiến sẽ tăng lên hơn 40 tỷ USD vào năm 2034.
Chương trình thí điểm này sẽ có một nhóm nhỏ người Brazil sử dụng ví dữ liệu (data wallets) cho các khoản vay lương. Khi người dùng xin vay một khoản tiền mới, thông tin trong hợp đồng sẽ được thu thập vào ví dữ liệu, và các công ty sẽ có thể đặt giá thầu cho nó. Người dùng có quyền từ chối tham gia. Hệ thống hoạt động giống như cookie của bên thứ ba, nhưng thay vì chỉ chấp nhận hoặc từ chối, người dùng có thể chọn cách kiếm tiền.
“dWallet” cho phép người dùng gửi dữ liệu mà họ tạo ra từ các hoạt động hàng ngày vào một “tài khoản tiết kiệm dữ liệu.” Sau khi người dùng chấp nhận đề nghị của một công ty về dữ liệu của họ, tiền sẽ được chuyển vào ví dữ liệu và có thể ngay lập tức chuyển vào tài khoản ngân hàng. Dự án này sẽ “sửa chữa sự mất cân bằng lịch sử trong nền kinh tế số,” theo lời Kaiser. Thông qua việc khai thác dữ liệu, dữ liệu cá nhân mà các công ty thu thập, phân loại và lọc để thông báo nhiều khía cạnh trong hoạt động của họ sẽ trở thành tài sản của những người cung cấp dữ liệu.
Rodrigo Assumpção, chủ tịch Dataprev, cho biết trong một tuyên bố vào tháng Tư rằng, “Sáng kiến này có thể tạo nền tảng cho một mô hình sở hữu dữ liệu thúc đẩy sự bao trùm tài chính và định nghĩa lại nền kinh tế số từ một viễn cảnh công bằng hơn.” Tuy nhiên, các chuyên gia về bảo vệ dữ liệu tại Brazil, nơi có khung bảo mật dữ liệu lớn nhất ở Mỹ Latinh, đang lo ngại rằng việc thương mại hóa này có thể làm tăng giá dữ liệu, khiến nó không còn khả dụng cho các công ty nhỏ hơn và ngay cả các cơ quan nhà nước có ngân sách thấp. Dự án cũng có thể làm sâu sắc thêm khoảng cách số giữa các vùng nông thôn, nơi thiếu cơ sở hạ tầng kỹ thuật số mạnh mẽ.
“Chúng ta sẽ yêu cầu một nửa dân số không biết đọc quyết định xem liệu dữ liệu của họ có thể được mua với một khoản phí nhất định hay không,” Pedro Bastos, một nhà nghiên cứu từ Data Privacy Brazil, chia sẻ. “Những người trong tình trạng dễ bị tổn thương sẽ đồng ý, và điều này có thể bị sử dụng chống lại họ.”
Trên toàn cầu, việc khai thác dữ liệu đến nay chủ yếu do khu vực tư nhân dẫn dắt. Các công ty như Datarade, Amazon, IBM và Microsoft đã tạo ra các thị trường dữ liệu nơi khách hàng có thể mua các tập dữ liệu cho các mô hình ngôn ngữ lớn và các sản phẩm trí tuệ nhân tạo khác. Tại Trung Đông, Ả Rập Saudi và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất đã xây dựng cơ sở hạ tầng do chính phủ hỗ trợ để thương mại hóa dữ liệu. Trung Quốc cho phép các công ty coi dữ liệu như tài sản, trong khi Liên Hợp Quốc đã cho biết các quốc gia có thể tính giá trị kinh tế của dữ liệu vào các phép tính GDP của họ.
Dự án của Brazil nổi bật vì nó kết hợp khu vực tư nhân và chính phủ, “do đó nó có cơ hội cao hơn để phát triển,” Kaiser nhấn mạnh. Năm 2023, Quốc hội Brazil đã soạn thảo một dự luật phân loại dữ liệu là tài sản cá nhân. Luật bảo vệ dữ liệu hiện tại của đất nước phân loại dữ liệu là quyền cá nhân không thể chuyển nhượng. Luật mới sẽ cung cấp cho người dân quyền sở hữu hoàn toàn đối với dữ liệu cá nhân của họ - đặc biệt là dữ liệu được tạo ra “thông qua việc sử dụng và truy cập các nền tảng trực tuyến, ứng dụng, chợ, trang web và các thiết bị kết nối khác.”
Dự luật này nhằm đảm bảo rằng các công ty cung cấp cho khách hàng những lợi ích và phần thưởng tài chính, bao gồm cả việc trả tiền như “đền bù cho việc thu thập, xử lý hoặc chia sẻ dữ liệu.” Dự luật đã nhận được sự ủng hộ lưỡng đảng và hiện đang được xem xét tại Quốc hội.
Dự án “đại diện cho một sự chuyển đổi khái niệm quan trọng,” một người đại diện từ DrumWave phát biểu. Nó định vị Brazil “trở thành một hình mẫu toàn cầu về các sáng kiến sở hữu dữ liệu.” Người đại diện này không trả lời câu hỏi về cách dự án có thể ảnh hưởng tiêu cực đến các doanh nghiệp mới và nhỏ, cũng như các nhóm socioeconimic dễ bị tổn thương.
Nếu được thông qua, dự luật sẽ cho phép các công ty thu thập dữ liệu nhanh chóng và chính xác hơn, đồng thời cung cấp cho người dùng nhiều thông tin hơn về cách dữ liệu của họ sẽ được sử dụng, theo Antonielle Freitas, chuyên gia bảo vệ dữ liệu tại Viseu Advogados, một công ty luật chuyên về luật số và tiêu dùng. Khi việc thu thập dữ liệu trở nên tập trung hơn thông qua các nhà môi giới dữ liệu được quản lý, chính phủ có thể hưởng lợi bằng cách trả tiền cho công chúng để thu thập dữ liệu ẩn danh quy mô lớn.
Những cơ sở dữ liệu này là nền tảng cho các dịch vụ công cộng cá nhân hóa hơn, đặc biệt trong các lĩnh vực như chăm sóc sức khỏe, giao thông đô thị, an ninh công cộng và giáo dục, bà nói thêm. Tuy nhiên, những dự án tương tự ở nơi khác đang gặp phản ứng: Tại Hoa Kỳ, các dự luật bảo vệ quyền riêng tư dữ liệu liên bang như Đạo luật Bảo vệ Quyền riêng tư và Dữ liệu (American Data Privacy and Protection Act) năm 2022 và Đạo luật Quyền riêng tư của Người tiêu dùng Hoa Kỳ năm 2024 đã bị đình trệ. Theo như Quỹ Frontier Điện tử, một tổ chức phi lợi nhuận về quyền kỹ thuật số, các dự luật này đã làm suy yếu các đạo luật như Đạo luật Quyền riêng tư của Người tiêu dùng California (California Consumer Privacy Act) năm 2020, giúp người dùng có được sự bảo vệ tốt hơn cho các vi phạm quyền riêng tư.
“Tại cấp bang [ở Hoa Kỳ], có áp lực không từ bỏ quyền tự chủ cho các tổ chức liên bang,” Victor Quintiere, một giáo sư luật tại Trung tâm Đại học Brasília, cho biết. Tại Brazil, một số người như Maximilian Rodrigues rất háo hức thử nghiệm dự án khai thác dữ liệu. Đối với Rodrigues, một giáo sư khoa học máy tính ở Mato Grosso, miền trung Brazil, đây sẽ là cơ hội để quy định quyền truy cập vào dữ liệu của mình. “Nếu bạn không chấp nhận các đề xuất, các công ty sẽ không thể sử dụng dữ liệu của bạn,” ông chia sẻ.
Nhưng không phải tất cả người dùng đều sắc sảo. Viện Nghiên cứu về Mù chữ Brazil cho biết năm ngoái rằng 95% người Brazil mù chữ chức năng - tức ba trong mười người - có kỹ năng số thấp. Nhiều khu vực rộng lớn của đất nước, bao gồm cả các thành phố, đang có kết nối internet chậm, điều này có nghĩa là họ tạo ra ít dữ liệu hơn trực tuyến. Việc khai thác dữ liệu cũng có thể gây áp lực lên những người dễ bị tổn thương, khiến họ phải từ bỏ quyền riêng tư để đổi lấy một khoản thanh toán nhanh chóng, giống như những gì World (trước đây là Worldcoin) đã làm ở hàng chục quốc gia.
“Một khi bạn coi dữ liệu như một tài sản kinh tế, bạn đang đảo lộn logic đằng sau việc bảo vệ dữ liệu cá nhân,” Bastos nói. Hệ sinh thái dữ liệu “sẽ không còn được định nghĩa bởi ai có thể tạo ra nhiều niềm tin và sự trung thực trong các mối quan hệ, mà thay vào đó, nó sẽ được xác định bởi ai là người giàu nhất.”
Nguồn tham khảo: https://restofworld.org/2025/brazil-dwallet-user-data-pilot/
Hiện giờ, theo như Brittany Kaiser, đồng sáng lập Quỹ Sở hữu Dữ liệu và cố vấn Hội đồng cho DrumWave, “người dân không nhận được gì từ dữ liệu mà họ chia sẻ”. Bà cho biết, “Brazil đã quyết định rằng công dân của họ cần có quyền sở hữu dữ liệu.” Khi tiến hành khai thác dữ liệu người dùng, Brazil đã đi trước Hoa Kỳ, nơi mà sáng kiến “cổ tức dữ liệu” vào năm 2019 của Thống đốc California Gavin Newsom không thành công. Thành phố Chicago đã thành công trong việc khai thác dữ liệu chính phủ, bao gồm cả dữ liệu giao thông và giáo dục. Nếu được thực hiện, chương trình của Brazil sẽ là quan hệ đối tác công-tư đầu tiên cho phép công dân, thay vì các công ty, nhận một phần chia sẻ trong thị trường dữ liệu toàn cầu, hiện đang được định giá khoảng 4 tỷ USD và dự kiến sẽ tăng lên hơn 40 tỷ USD vào năm 2034.
Chương trình thí điểm này sẽ có một nhóm nhỏ người Brazil sử dụng ví dữ liệu (data wallets) cho các khoản vay lương. Khi người dùng xin vay một khoản tiền mới, thông tin trong hợp đồng sẽ được thu thập vào ví dữ liệu, và các công ty sẽ có thể đặt giá thầu cho nó. Người dùng có quyền từ chối tham gia. Hệ thống hoạt động giống như cookie của bên thứ ba, nhưng thay vì chỉ chấp nhận hoặc từ chối, người dùng có thể chọn cách kiếm tiền.
“dWallet” cho phép người dùng gửi dữ liệu mà họ tạo ra từ các hoạt động hàng ngày vào một “tài khoản tiết kiệm dữ liệu.” Sau khi người dùng chấp nhận đề nghị của một công ty về dữ liệu của họ, tiền sẽ được chuyển vào ví dữ liệu và có thể ngay lập tức chuyển vào tài khoản ngân hàng. Dự án này sẽ “sửa chữa sự mất cân bằng lịch sử trong nền kinh tế số,” theo lời Kaiser. Thông qua việc khai thác dữ liệu, dữ liệu cá nhân mà các công ty thu thập, phân loại và lọc để thông báo nhiều khía cạnh trong hoạt động của họ sẽ trở thành tài sản của những người cung cấp dữ liệu.
Rodrigo Assumpção, chủ tịch Dataprev, cho biết trong một tuyên bố vào tháng Tư rằng, “Sáng kiến này có thể tạo nền tảng cho một mô hình sở hữu dữ liệu thúc đẩy sự bao trùm tài chính và định nghĩa lại nền kinh tế số từ một viễn cảnh công bằng hơn.” Tuy nhiên, các chuyên gia về bảo vệ dữ liệu tại Brazil, nơi có khung bảo mật dữ liệu lớn nhất ở Mỹ Latinh, đang lo ngại rằng việc thương mại hóa này có thể làm tăng giá dữ liệu, khiến nó không còn khả dụng cho các công ty nhỏ hơn và ngay cả các cơ quan nhà nước có ngân sách thấp. Dự án cũng có thể làm sâu sắc thêm khoảng cách số giữa các vùng nông thôn, nơi thiếu cơ sở hạ tầng kỹ thuật số mạnh mẽ.
“Chúng ta sẽ yêu cầu một nửa dân số không biết đọc quyết định xem liệu dữ liệu của họ có thể được mua với một khoản phí nhất định hay không,” Pedro Bastos, một nhà nghiên cứu từ Data Privacy Brazil, chia sẻ. “Những người trong tình trạng dễ bị tổn thương sẽ đồng ý, và điều này có thể bị sử dụng chống lại họ.”
Trên toàn cầu, việc khai thác dữ liệu đến nay chủ yếu do khu vực tư nhân dẫn dắt. Các công ty như Datarade, Amazon, IBM và Microsoft đã tạo ra các thị trường dữ liệu nơi khách hàng có thể mua các tập dữ liệu cho các mô hình ngôn ngữ lớn và các sản phẩm trí tuệ nhân tạo khác. Tại Trung Đông, Ả Rập Saudi và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất đã xây dựng cơ sở hạ tầng do chính phủ hỗ trợ để thương mại hóa dữ liệu. Trung Quốc cho phép các công ty coi dữ liệu như tài sản, trong khi Liên Hợp Quốc đã cho biết các quốc gia có thể tính giá trị kinh tế của dữ liệu vào các phép tính GDP của họ.
Dự án của Brazil nổi bật vì nó kết hợp khu vực tư nhân và chính phủ, “do đó nó có cơ hội cao hơn để phát triển,” Kaiser nhấn mạnh. Năm 2023, Quốc hội Brazil đã soạn thảo một dự luật phân loại dữ liệu là tài sản cá nhân. Luật bảo vệ dữ liệu hiện tại của đất nước phân loại dữ liệu là quyền cá nhân không thể chuyển nhượng. Luật mới sẽ cung cấp cho người dân quyền sở hữu hoàn toàn đối với dữ liệu cá nhân của họ - đặc biệt là dữ liệu được tạo ra “thông qua việc sử dụng và truy cập các nền tảng trực tuyến, ứng dụng, chợ, trang web và các thiết bị kết nối khác.”
Dự luật này nhằm đảm bảo rằng các công ty cung cấp cho khách hàng những lợi ích và phần thưởng tài chính, bao gồm cả việc trả tiền như “đền bù cho việc thu thập, xử lý hoặc chia sẻ dữ liệu.” Dự luật đã nhận được sự ủng hộ lưỡng đảng và hiện đang được xem xét tại Quốc hội.
Dự án “đại diện cho một sự chuyển đổi khái niệm quan trọng,” một người đại diện từ DrumWave phát biểu. Nó định vị Brazil “trở thành một hình mẫu toàn cầu về các sáng kiến sở hữu dữ liệu.” Người đại diện này không trả lời câu hỏi về cách dự án có thể ảnh hưởng tiêu cực đến các doanh nghiệp mới và nhỏ, cũng như các nhóm socioeconimic dễ bị tổn thương.
Nếu được thông qua, dự luật sẽ cho phép các công ty thu thập dữ liệu nhanh chóng và chính xác hơn, đồng thời cung cấp cho người dùng nhiều thông tin hơn về cách dữ liệu của họ sẽ được sử dụng, theo Antonielle Freitas, chuyên gia bảo vệ dữ liệu tại Viseu Advogados, một công ty luật chuyên về luật số và tiêu dùng. Khi việc thu thập dữ liệu trở nên tập trung hơn thông qua các nhà môi giới dữ liệu được quản lý, chính phủ có thể hưởng lợi bằng cách trả tiền cho công chúng để thu thập dữ liệu ẩn danh quy mô lớn.
Những cơ sở dữ liệu này là nền tảng cho các dịch vụ công cộng cá nhân hóa hơn, đặc biệt trong các lĩnh vực như chăm sóc sức khỏe, giao thông đô thị, an ninh công cộng và giáo dục, bà nói thêm. Tuy nhiên, những dự án tương tự ở nơi khác đang gặp phản ứng: Tại Hoa Kỳ, các dự luật bảo vệ quyền riêng tư dữ liệu liên bang như Đạo luật Bảo vệ Quyền riêng tư và Dữ liệu (American Data Privacy and Protection Act) năm 2022 và Đạo luật Quyền riêng tư của Người tiêu dùng Hoa Kỳ năm 2024 đã bị đình trệ. Theo như Quỹ Frontier Điện tử, một tổ chức phi lợi nhuận về quyền kỹ thuật số, các dự luật này đã làm suy yếu các đạo luật như Đạo luật Quyền riêng tư của Người tiêu dùng California (California Consumer Privacy Act) năm 2020, giúp người dùng có được sự bảo vệ tốt hơn cho các vi phạm quyền riêng tư.
“Tại cấp bang [ở Hoa Kỳ], có áp lực không từ bỏ quyền tự chủ cho các tổ chức liên bang,” Victor Quintiere, một giáo sư luật tại Trung tâm Đại học Brasília, cho biết. Tại Brazil, một số người như Maximilian Rodrigues rất háo hức thử nghiệm dự án khai thác dữ liệu. Đối với Rodrigues, một giáo sư khoa học máy tính ở Mato Grosso, miền trung Brazil, đây sẽ là cơ hội để quy định quyền truy cập vào dữ liệu của mình. “Nếu bạn không chấp nhận các đề xuất, các công ty sẽ không thể sử dụng dữ liệu của bạn,” ông chia sẻ.
Nhưng không phải tất cả người dùng đều sắc sảo. Viện Nghiên cứu về Mù chữ Brazil cho biết năm ngoái rằng 95% người Brazil mù chữ chức năng - tức ba trong mười người - có kỹ năng số thấp. Nhiều khu vực rộng lớn của đất nước, bao gồm cả các thành phố, đang có kết nối internet chậm, điều này có nghĩa là họ tạo ra ít dữ liệu hơn trực tuyến. Việc khai thác dữ liệu cũng có thể gây áp lực lên những người dễ bị tổn thương, khiến họ phải từ bỏ quyền riêng tư để đổi lấy một khoản thanh toán nhanh chóng, giống như những gì World (trước đây là Worldcoin) đã làm ở hàng chục quốc gia.
“Một khi bạn coi dữ liệu như một tài sản kinh tế, bạn đang đảo lộn logic đằng sau việc bảo vệ dữ liệu cá nhân,” Bastos nói. Hệ sinh thái dữ liệu “sẽ không còn được định nghĩa bởi ai có thể tạo ra nhiều niềm tin và sự trung thực trong các mối quan hệ, mà thay vào đó, nó sẽ được xác định bởi ai là người giàu nhất.”
Nguồn tham khảo: https://restofworld.org/2025/brazil-dwallet-user-data-pilot/
