Yu Ki San
Writer
Nhật Bản, quốc gia nổi tiếng với những bước tiến vượt bậc trong lĩnh vực điện tử và sản xuất ô tô, lại đáng tiếc bỏ lỡ cơ hội vàng để trở thành "ông trùm" phần mềm thế giới vào thập niên 1980. Nguyên nhân sâu xa của sự tụt hậu này bắt nguồn từ chính cấu trúc kinh tế đặc thù và tư duy bảo thủ ăn sâu bén rễ trong xã hội Nhật Bản.
Trước Thế chiến II, các Zaibatsu - những tập đoàn tài phiệt khổng lồ - nắm giữ vai trò chủ chốt trong nền kinh tế Nhật Bản. Sau chiến tranh, dưới sự can thiệp của Mỹ, Zaibatsu được tái cấu trúc thành Keiretsu với quy mô nhỏ hơn. Tuy nhiên, bản chất của mô hình này vẫn không thay đổi đáng kể.
Các Keiretsu như Mitsubishi, Mitsui, Sumitomo đã dẫn dắt "kỳ tích kinh tế" thời hậu chiến, đưa Nhật Bản vươn lên thành cường quốc kinh tế thế giới. Mô hình Keiretsu với "mối quan hệ cộng sinh" chặt chẽ giữa các công ty thành viên, cam kết việc làm trọn đời và sự hậu thuẫn từ chính phủ được xem là "bảo bối" của nền kinh tế Nhật Bản.
Tuy nhiên, hệ thống "liên kết ngang" này cũng chính là điểm yếu chí mạng. Vận hành như một cấu trúc bán khép kín, các Keiretsu tập trung phục vụ thị trường nội địa dưới sự bảo hộ của chính phủ, dẫn đến thiếu động lực cạnh tranh và đổi mới.
Ngành công nghệ thông tin là minh chứng rõ nét cho hạn chế này. Thay vì hợp tác với các công ty phần mềm bên ngoài, các "ông lớn" công nghệ như Toshiba, NEC, Fujitsu lại tự phát triển hệ điều hành và ứng dụng nội bộ, tạo ra một "hệ sinh thái đóng", thiếu tính tương thích và kém thân thiện với người dùng.
Hệ quả là ngành phần mềm Nhật Bản không thể thu hút và phát triển nhân tài. Lập trình viên bị xem nhẹ, thiếu cơ hội thăng tiến, trong khi các trường đại học cũng không chú trọng đào tạo và nghiên cứu phần mềm.
Trong khi IBM PC trở thành tiêu chuẩn công nghiệp, Apple và Microsoft tung ra những sản phẩm đột phá, thì các "gã khổng lồ" Nhật Bản vẫn loay hoay với hệ thống độc quyền, thiếu hệ điều hành chuẩn hóa và nền tảng ứng dụng hấp dẫn.
Bước sang thập niên 1990, sự tụt hậu của ngành phần mềm Nhật Bản ngày càng rõ rệt. Microsoft thống trị thị trường máy tính cá nhân, IBM và Apple chiếm lĩnh thị trường máy tính để bàn. Trong lĩnh vực di động, NTT Docomo với i-mode tiên phong cũng không thể cạnh tranh với hệ sinh thái ứng dụng của iOS và Android.
Sự sụp đổ của bong bóng tài sản càng làm trầm trọng thêm tình hình. Nhiều Keiretsu chuyển hướng sản xuất sang Trung Quốc, gây ra làn sóng phá sản trong chuỗi cung ứng nội địa, làm suy giảm niềm tin vào mô hình kinh tế truyền thống.
Giữa bối cảnh ảm đạm, giới trẻ Nhật Bản bắt đầu tìm kiếm những con đường mới. Sự xuất hiện của điện toán đám mây và smartphone đã mở ra cơ hội cho ngành công nghiệp phần mềm Nhật Bản.
Khởi nghiệp trong lĩnh vực phần mềm trở nên dễ dàng hơn bao giờ hết. Các lập trình viên có thể tiếp cận nền tảng đám mây với chi phí thấp, phân phối ứng dụng trên App Store và Google Play, tiếp cận hàng tỷ người dùng toàn cầu.
Thế hệ "kỳ lân" công nghệ mới như DeNA, Rakuten, Mercari đã vươn lên mạnh mẽ, ghi dấu ấn trên bản đồ công nghệ thế giới. Các tập đoàn toàn cầu như Google, Microsoft, Amazon cũng đổ bộ vào Nhật Bản, thu hút nhân tài và thúc đẩy sự phát triển của ngành công nghiệp phần mềm.
Nhật Bản đang nỗ lực "bắt kịp" trong cuộc đua công nghệ. Các Keiretsu truyền thống bắt đầu đầu tư vào startup, thành lập quỹ đầu tư mạo hiểm.
Tuy nhiên, chặng đường phía trước vẫn còn nhiều chông gai. Để trở thành trung tâm công nghệ hàng đầu châu Á, Nhật Bản cần tiếp tục đổi mới, vượt qua những rào cản văn hóa - xã hội, thu hút và trọng dụng nhân tài.
Keiretsu: Con dao hai lưỡi của nền kinh tế Nhật Bản
Trước Thế chiến II, các Zaibatsu - những tập đoàn tài phiệt khổng lồ - nắm giữ vai trò chủ chốt trong nền kinh tế Nhật Bản. Sau chiến tranh, dưới sự can thiệp của Mỹ, Zaibatsu được tái cấu trúc thành Keiretsu với quy mô nhỏ hơn. Tuy nhiên, bản chất của mô hình này vẫn không thay đổi đáng kể.
Các Keiretsu như Mitsubishi, Mitsui, Sumitomo đã dẫn dắt "kỳ tích kinh tế" thời hậu chiến, đưa Nhật Bản vươn lên thành cường quốc kinh tế thế giới. Mô hình Keiretsu với "mối quan hệ cộng sinh" chặt chẽ giữa các công ty thành viên, cam kết việc làm trọn đời và sự hậu thuẫn từ chính phủ được xem là "bảo bối" của nền kinh tế Nhật Bản.
Tuy nhiên, hệ thống "liên kết ngang" này cũng chính là điểm yếu chí mạng. Vận hành như một cấu trúc bán khép kín, các Keiretsu tập trung phục vụ thị trường nội địa dưới sự bảo hộ của chính phủ, dẫn đến thiếu động lực cạnh tranh và đổi mới.
Văn hóa doanh nghiệp: "Bức tường vô hình" cản trở sự phát triển
Ngành công nghệ thông tin là minh chứng rõ nét cho hạn chế này. Thay vì hợp tác với các công ty phần mềm bên ngoài, các "ông lớn" công nghệ như Toshiba, NEC, Fujitsu lại tự phát triển hệ điều hành và ứng dụng nội bộ, tạo ra một "hệ sinh thái đóng", thiếu tính tương thích và kém thân thiện với người dùng.
Hệ quả là ngành phần mềm Nhật Bản không thể thu hút và phát triển nhân tài. Lập trình viên bị xem nhẹ, thiếu cơ hội thăng tiến, trong khi các trường đại học cũng không chú trọng đào tạo và nghiên cứu phần mềm.
Lỡ nhịp trước làn sóng PC và Internet
Trong thập niên 1980, khi cuộc cách mạng máy tính cá nhân và Internet bùng nổ, Nhật Bản lại chìm đắm trong cơn sốt bong bóng tài sản. Các Keiretsu tập trung vào những lĩnh vực truyền thống sinh lợi nhuận cao, bỏ lỡ cơ hội "lột xác" trong kỷ nguyên số.
Trong khi IBM PC trở thành tiêu chuẩn công nghiệp, Apple và Microsoft tung ra những sản phẩm đột phá, thì các "gã khổng lồ" Nhật Bản vẫn loay hoay với hệ thống độc quyền, thiếu hệ điều hành chuẩn hóa và nền tảng ứng dụng hấp dẫn.
Hệ quả của sự chậm chân
Bước sang thập niên 1990, sự tụt hậu của ngành phần mềm Nhật Bản ngày càng rõ rệt. Microsoft thống trị thị trường máy tính cá nhân, IBM và Apple chiếm lĩnh thị trường máy tính để bàn. Trong lĩnh vực di động, NTT Docomo với i-mode tiên phong cũng không thể cạnh tranh với hệ sinh thái ứng dụng của iOS và Android.
Sự sụp đổ của bong bóng tài sản càng làm trầm trọng thêm tình hình. Nhiều Keiretsu chuyển hướng sản xuất sang Trung Quốc, gây ra làn sóng phá sản trong chuỗi cung ứng nội địa, làm suy giảm niềm tin vào mô hình kinh tế truyền thống.
Tìm kiếm lối thoát trong "Thập niên mất mát"
Giữa bối cảnh ảm đạm, giới trẻ Nhật Bản bắt đầu tìm kiếm những con đường mới. Sự xuất hiện của điện toán đám mây và smartphone đã mở ra cơ hội cho ngành công nghiệp phần mềm Nhật Bản.
Khởi nghiệp trong lĩnh vực phần mềm trở nên dễ dàng hơn bao giờ hết. Các lập trình viên có thể tiếp cận nền tảng đám mây với chi phí thấp, phân phối ứng dụng trên App Store và Google Play, tiếp cận hàng tỷ người dùng toàn cầu.
Thế hệ "kỳ lân" công nghệ mới như DeNA, Rakuten, Mercari đã vươn lên mạnh mẽ, ghi dấu ấn trên bản đồ công nghệ thế giới. Các tập đoàn toàn cầu như Google, Microsoft, Amazon cũng đổ bộ vào Nhật Bản, thu hút nhân tài và thúc đẩy sự phát triển của ngành công nghiệp phần mềm.
Tương lai nào cho ngành phần mềm Nhật Bản?
Nhật Bản đang nỗ lực "bắt kịp" trong cuộc đua công nghệ. Các Keiretsu truyền thống bắt đầu đầu tư vào startup, thành lập quỹ đầu tư mạo hiểm.
Tuy nhiên, chặng đường phía trước vẫn còn nhiều chông gai. Để trở thành trung tâm công nghệ hàng đầu châu Á, Nhật Bản cần tiếp tục đổi mới, vượt qua những rào cản văn hóa - xã hội, thu hút và trọng dụng nhân tài.
